Ĉapitr'o Unu'a.

Kiel glor'e est'as mal'ferm'i nov'a'n voj'o'n kaj subit'e aper'i en la mond'o'n scienc'ul'a'n ten'ant'e en la man'o libr'o'n de el'trov'o'j, kiel en la spac'o ek'bril'eg'as ne'atend'it'a komet'o!

Ne, mi ne plu konserv'os mi'a'n libr'o'n « in petto » (en mi mem); jen ĝi est'as, sinjor'o'j, leg'u. Mi entrepren'is kaj plen'um'is kvar'dek-du-tag'a'n vojaĝ'o'n intern'e de mi'a ĉambr'o. La interes'a'j observ'o'j far'it'a'j kaj la sen'ĉes'a plezur'o sent'it'a dum la voj'ir'o don'is al mi la dezir'o'n publik'ig'i ĝi'n; la cert'ec'o est'i util'a decid'ig'is mi'n al tio. Mi'a kor'o sent'as ne'esprim'ebl'a'n kontent'iĝ'o'n, kiam mi pens'as pri la ne'kalkul'ebl'a nombr'o da mal'feliĉ'ul'o'j, al kiu'j mi liver'as rimed'o'n cert'a'n kontraŭ la enu'o kaj kviet'ig'il'o'n por la dolor'o'j, kiu'j'n ili sufer'as. La plezur'o, kiu'n oni trov'as vojaĝ'ant'e en si'a ĉambr'o, est'as ŝirm'at'a kontraŭ la mal'kviet'a ĵaluz'o de la hom'o'j; ĝi est'as sen'de'pend'a de la riĉ'ec'o.

Ĉu est'as ja hom'o tiel mizer'a, tiel for'las'it'a, ke li ne hav'as rifuĝ'ej'o'n, kie li pov'as izol'i si'n kaj kaŝ'i si'n antaŭ la tut'a mond'o? En tio ĉi konsist'as ĉiu'j prepar'o'j por la vojaĝ'o.

Mi est'as cert'a, ke ĉiu hom'o saĝ'a al'pren'os mi'a'n sistem'o'n, kia'j ajn est'as li'a'j karakter'o kaj temperament'o; ĉu li est'as avar'a aŭ mal'avar'a, riĉ'a aŭ mal'riĉ'a, jun'a aŭ mal'jun'a, nask'iĝ'int'a en la tropik'a ter'zon'o aŭ proksim'e de la polus'o, [p. 2] li pov'os vojaĝ'i kiel mi; per unu vort'o, en la grand'eg'a famili'o de hom'o'j si'n mov'ant'a'j kiel formik'o'j sur la supr'aĵ'o de la ter'o, ne est'as unu (mi parol'as pri la hom'o'j loĝ'ant'a'j en ĉambr'o), ne est'as unu, kiu, leg'int'e mi'a'n libr'o'n, pov'os rifuz'i si'a'n aprob'o'n al la nov'a vojaĝ'manier'o, kiu'n mi en'konduk'as en la mond'o'n.

Ĉapitr'o II

Mi pov'us komenc'i la laŭd'o'n de mi'a vojaĝ'o, dir'ant'e, ke ĝi neni'o'n el'spez'ig'is al mi; ĉi-tio merit'as la atent'o'n. Jen ĝi est'as tuj aprob'at'a, aplaŭd'at'a de la mal'riĉ'et'a'j person'o'j; ankoraŭ pli cert'a'n sukces'o'n ĝi hav'os ĉe ali'a klas'o de hom'o'j, pro tiu sam'a kaŭz'o, ke ĝi neni'o'n kost'as—Ĉe kiu'j do? He! ĉu vi demand'as pri tio? ĉe la riĉ'ul'o'j! Ceter'e kiel util'a por la mal'san'ul'o'j est'os tiu vojaĝ'manier'o! Ili ne bezon'os tim'i la mal'konstant'ec'o'n de la aer'o kaj de la sezon'o'j.—Koncern'e la tim'ul'o'j'n, ili est'os ŝirm'at'a'j kontraŭ la rab'ist'o'j: ili renkont'os nek profund'aĵ'o'j'n, nek tru'eg'o'j'n. Mil'o'j da person'o'j, kiu'j antaŭ mi ne kuraĝ'is, ali'a'j, kiu'j ne pov'is, ali'a'j, fin'e, kiu'j ne ek'pens'is vojaĝ'i, tuj decid'os far'i tio'n laŭ mi'a ekzempl'o. Ĉu eĉ la plej apati'a person'o ŝancel'iĝ'us por ek'voj'ir'i kun mi al plezur'o el'spez'ig'ont'a al ĝi nek mon'o'n, nek pen'o'n?—Kuraĝ'e do! ni ek'ir'u!—Sekv'u mi'n, vi ĉiu'j, kiu'j'n tromp'o de am'at'in'o, sen'fidel'ec'o de amik'o, de'ten'as en vi'a loĝ'ej'o, mal'proksim'e de la mal'grand'anim'ec'o kaj perfid'ec'o de la hom'o'j. Mi'n sekv'u ĉiu'j mal'feliĉ'ul'o'j, mal'san'ul'o'j kaj mal'kontent'ul'o'j de la univers'o!—Lev'iĝ'u amas'e ĉiu'j mal'diligent'ul'o'j!—Kaj vi, kiu'j en vi'a anim'o agit'as mal'gaj'a'j'n projekt'o'j'n de ali'form'iĝ'o, aŭ de izol'iĝ'o, pro ia mal'fidel'aĵ'o; vi, kiu'j en buduar'o for'las'as je ĉiam la mond'o'n, am'ind'a'j unu'vesper'a'j ermit'o'j, ven'u ankaŭ: kred'u al mi, for'las'u tiu'j'n ide'o'j'n mal'gaj'a'j'n; vi perd'as moment'o'n por la plezur'o [p. 3] kaj ne gajn'as moment'o'n por la saĝ'ec'o; bon'vol'u akompan'i mi'n en mi'a vojaĝ'o; ni ir'ad'os per mal'grand'a'j tag'voj'o'j rid'ant'e en la voj'ir'o, kiel vojaĝ'ant'o'j, kiu'j vid'is Romon kaj Parizon; neni'u kontraŭ'aĵ'o pov'os ni'n halt'ig'i kaj gaj'e obe'ant'e ni'a'n fantazi'o'n, ni sekv'os ĝi'n ĉi'e'n, kie'n plaĉ'os al ĝi konduk'i ni'n.

Ĉapitr'o III

Est'as en la mond'o tiom da person'o'j sci'em'a'j!—Mi est'as cert'a, ke oni dezir'us ek'sci'i, kial mi'a vojaĝ'o intern'e de mi'a ĉambr'o daŭr'is kvar'dek du tag'o'j'n anstataŭ kvar'dek tri aŭ i'a'n ali'a'n temp'o'n; sed kiel mi sci'ig'us tio'n al la leg'ant'o, ne sci'ant'e mem ĝi'n?

Ĉio, kio'n mi pov'as cert'ig'i, est'as ke, se la verk'o est'as, laŭ ies opini'o, tro long'a, ne est'is ebl'e al mi far'i ĝi'n mal'pli long'a; las'ant'e apart'e ĉiu'n aŭtor'a'n mal'modest'ec'o'n, mi est'us kontent'iĝ'int'a kun unu ĉapitr'o. Mi hav'is, est'as ver'e, en mi'a ĉambr'o ĉiu'n ebl'a'n plezur'o'n kaj agrabl'o'n; sed, ho ve! mi ne est'is liber'a por el'ir'i el ĝi laŭ mi'a vol'o; mi eĉ pens'as, ke, sen la per'o de kelk'a'j person'o'j potenc'a'j, kiu'j interes'is si'n por mi (ne esting'iĝ'is mi'a dank'ec'o al ili), mi est'us hav'int'a temp'o'n sufiĉ'a'n por verk'i « in-folio »’on, tiel favor'a'j al mi est'is la protekt'ant'o'j, kiu'j ig'is mi'n vojaĝ'i en mi'a ĉambr'o.

Tamen, prudent'a leg'ant'o, rimark'u, kiel mal'prav'a'j est'is tiu'j hom'o'j, kaj kompren'u bon'e, se vi pov'os, la logik'ec'o'n de tio, kio'n mi tuj el'montr'os al vi.

Ĉu est'as io pli natur'a kaj pli just'a, ol tranĉ'i al si reciprok'e la gorĝ'o'n, se iu ne'atent'e marŝ'is sur ies pied'o'n, aŭ se iu, en moment'o de koler'o, ebl'e kaŭz'it'a de ies sen'prudent'ec'o, el'las'as parol'o'n pik'ant'a'n, aŭ fin'e se iu hav'is la mal'feliĉ'o'n plaĉ'i al ies am'at'in'o!

Oni ir'as sur la herb'ej'o'n, kaj tie, kiel Nikol'o far'is kun [p. 4] la burĝ'o nobel'a, oni pen'as atak'i « kvarte » dum la kontraŭ'ul'o si'n defend'as « terce »; kaj por ke la venĝ'o est'u cert'a kaj plen'a, oni prezent'as al li nud'a'n brust'o'n kaj oni risk'as est'i mort'ig'it'a de la mal'amik'o por venĝ'i si'n al li.—Oni vid'as ke neni'o pli logik'a est'as; trov'iĝ'as tamen person'o'j, kiu'j mal'aprob'as tiu'n laŭd'ind'a'n kutim'o'n!

Sed io tiel logik'a, kiel la ceter'o, est'as tio ĉi: tiu'j sam'a'j person'o'j mal'aprob'ant'a'j tio'n kaj vol'ant'a'j, ke oni rilat'u al ĝi, kiel al grav'a kulp'o, rilat'us mem ankoraŭ pli sever'e al tiu, kiu mal'konsent'us kulp'iĝ'i tiel. Pli ol unu mal'feliĉ'ul'o, konform'iĝ'int'e al ili'a konsil'o, perd'is si'a'n bon'fam'o'n kaj si'a'n ofic'o'n; tiel ke, kiam oni hav'as la mal'feliĉ'o'n ek'hav'i honor'a'n disput'o'n, oni ne mal'prav'a est'us, demand'ant'e la sort'o'n por sci'i, ĉu oni dev'as fin'i ĝi'n laŭ la leĝ'o'j aŭ laŭ la kutim'o, kaj ĉar la leĝ'o'j kaj la kutim'o mal'sam'e orden'as, la juĝ'ist'o'j ankaŭ pov'us konsil'iĝ'i per lud'kub'o'j pri si'a decid'o.—Kaj kred'ebl'e ankaŭ tia'spec'a'n decid'o'n oni dev'as serĉ'i, por klar'ig'i, kial kaj kiel mi'a vojaĝ'o daŭr'is ĝust'e kvar'dek du tag'o'j'n.

Ĉapitr'o Iv

Mi'a ĉambr'o kuŝ'as sur la kvin'a grad'o de larĝ'o laŭ la mezur'o'j de Patr'o Beccaria; ĝi'a direkt'o est'as de l’orient'o al la okcident'o; ĝi form'as kvadrat'o'n long'a'n, kies ĉirkaŭ'o hav'as tri'dek ses fut'o'j'n, pas'ant'e tre proksim'e de la mur'o. Mi'a vojaĝ'o tamen est'os pli grand'a, ĉar mi tra'ir'os ĝi'n oft'e laŭ'long'e kaj laŭ'larĝ'e, aŭ ankaŭ diagonal'e, ne sekv'ant'e regul'o'n, nek metod'o'n. Mi eĉ far'os zigzag'o'j'n kaj mi desegn'os ĉiu'j'n ebl'a'j'n lini'o'j'n geometri'a'j'n, se la okaz'o postul'os tio'n. Mi ne am'as la hom'o'j'n, kiu'j tiel cert'e est'as mastr'o'j de si'a'j paŝ'o'j kaj ide'o'j, kaj dir'as: « Hodiaŭ mi far'os tri vizit'o'j'n, mi skrib'os kvar leter'o'j'n, mi fin'os tiu'n komenc'it'a'n verkon ». Mi'a anim'o tiel mal'ferm'it'a [p. 5] est'as al ĉiu'spec'a'j ide'o'j, em'o'j kaj sent'o'j, ĝi akcept'as tiel avid'e ĉio'n, kio prezent'iĝ'as!…—Kaj kial ĝi rifuz'us la ĝu'o'j'n dis'ĵet'it'a'j'n sur la mal'facil'a voj'o de la viv'o? Ili trov'iĝ'as tiel mal'oft'e; ili est'as tiel mal'mult'a'j, ke oni dev'us est'i mal'saĝ'a por ne halt'i kaj eĉ de'turn'i si'n de la voj'o kaj rikolt'i ĉiu'j'n ating'ebl'a'j'n. Neni'a est'as pli al'log'a laŭ mi'a opini'o, ol la sekv'ad'o de si'a'j ide'o'j laŭ ili'a'j post'sign'o'j, kiel la ĉas'ist'o persekut'as la ĉas'aĵ'o'n, ne pen'ant'e sekv'i difin'it'a'n direkt'o'n. Tial, kiam mi vojaĝ'as en mi'a ĉambr'o, mi mal'oft'e sekv'as lini'o'n rekt'a'n; mi ir'as de mi'a tabl'o al pentr'aĵ'o lok'it'a en angul'o, de tie mi oblikv'e ir'as al la pord'o; sed, kvankam mi'a intenc'o ĉe la ek'ir'o est'is ja ir'i tie'n, se mi sur la voj'o renkont'as mi'a'n seĝ'eg'o'n, mi neni'a'n ceremoni'o'n far'as kaj tuj sid'iĝ'as en ĝi.—Bon'eg'a mebl'o est'as seĝ'eg'o; precip'e util'eg'a ĝi est'as por ĉiu hom'o medit'em'a. En la long'a'j vesper'o'j vintr'a'j est'as kelk'foj'e agrabl'e kaj ĉiam prudent'e etend'i si'n mol'e sur ĝi, mal'proksim'e de la grand'ar'a'j kaj grand'bru'a'j kun'ven'o'j.—Bon'a fajr'o, libr'o'j, plum'o'j, kiom'a'j rimed'o'j kontraŭ la enu'o! Kaj kiel plezur'e est'as ankaŭ for'las'i si'a'j'n plum'o'j'n kaj vigl'ig'i si'a'n fajr'o'n, for'don'ant'e si'n al ia dolĉ'a medit'o aŭ aranĝ'ant'e kelk'a'j'n rim'aĵ'o'j'n por gaj'ig'i si'a'j'n amik'o'j'n! La hor'o'j tiam glit'as preter vi kaj fal'as silent'e en la etern'o'n, ne rimark'ig'ant'e vi'n pri si'a mal'ĝoj'ig'a pas'ad'o.

Ĉapitr'o V

Post mi'a seĝ'eg'o, ir'ant'e al la nord'o, oni ek'vid'as mi'a'n lit'o'n, kiu star'as en la fin'o de mi'a ĉambr'o kaj prezent'as la plej agrabl'a'n vid'aĵ'o'n. Ĝi est'as lok'it'a plej konven'e; la unu'a'j sun'radi'o'j lud'as en mi'a'j lit'kurten'o'j.—Mi vid'as ili'n en la bel'a'j tag'o'j somer'a'j ir'ant'a'j'n antaŭ'e'n laŭ'long'e la blank'a mur'o, laŭ tio, ke la sun'o supr'e'n'ir'as; la ulm'o'j star'ant'a'j antaŭ mi'a fenestr'o divid'as ili'n laŭ mil manier'o'j [p. 6] kaj sving'as ili'n sur mi'a lit'o roz'kolor'a kaj blank'a, kiu re'bril'ig'ant'e ili'n, el'las'as ĉiu'flank'e'n ĉarm'a'n nuanc'o'n. Mi aŭd'as la konfuz'a'n pep'ad'o'n de la hirund'o'j, kiu'j ek'okup'is la tegment'o'n de la dom'o kaj de la ali'a'j bird'o'j, kiu'j loĝ'as en la ulm'o'j; tiam mil gaj'a'j ide'o'j okup'as mi'a'n anim'o'n, kaj en la tut'a univers'o neni'u hav'as vek'iĝ'o'n tiel agrabl'a'n, tiel pac'a'n, kiel mi.

Mi konfes'as, ke mi am'as ĝu'i tiu'j'n dolĉ'a'j'n moment'o'j'n kaj ke mi ĉiam pli'long'ig'as, kiel ebl'e plej mult'e, la plezur'o'n medit'i en la dolĉ'a varm'ec'o de la lit'o.—Ĉu est'as lok'o, kiu pli bon'e facil'ig'as la rev'ad'o'n, kiu vek'as pli am'a'j'n pens'o'j'n, ol la mebl'o, en kiu mi kelk'foj'e forges'as mi'n mem? Modest'a leg'ant'o, ne tim'iĝ'u;—sed ĉu mi ne pov'as parol'i pri la feliĉ'o de am'ant'o, kiu unu'a'foj'e prem'as inter si'a'j brak'o'j virt'a'n edz'in'o'n? ne'dir'ebl'a plezur'o, kiu'n mi'a mal'bon'a sort'o kondamn'as mi'n neniam ĝu'i! Ĉu ne en lit'o, patr'in'o ebri'a pro feliĉ'o je la nask'o de fil'o forges'as si'a'j'n dolor'o'j'n? Tie la plezur'o'j fantazi'a'j, frukt'o'j de imag'o kaj esper'o, ven'as mal'kviet'ig'i ni'n.—Fin'e en tiu agrabl'eg'a mebl'o ni forges'as dum du'on'o de ni'a viv'o la ĉagren'o'j'n de la ali'a du'on'o. Sed kia amas'o da pens'o'j agrabl'a'j kaj mal'gaj'a'j si'n prem'as sam'temp'e en mi'a cerb'o! mir'ig'a miks'aĵ'o de situaci'o'j terur'a'j kaj ĉarm'eg'a'j!

Lit'o vid'is ni'n nask'iĝ'ant'a'j'n kaj vid'os ni'n mort'ant'a'j'n, ĝi est'as la ŝanĝ'em'a teatr'o, kie la hom'ar'o lud'as laŭ'vic'e interes'a'j'n dram'o'j'n, rid'ig'a'j'n komedi'o'j'n kaj terur'a'j'n tragedi'o'j'n.—Ĝi est'as lul'il'o ornam'it'a per flor'o'j;—ĝi est'as la tron'o de l’am'o;—ĝi est'as tomb'o.

Ĉapitr'o Vi

Tiu ĉi ĉapitr'o est'as nepr'e nur por la metafizik'ul'o'j. Ĝi tuj ĵet'os plej hel'a'n lum'o'n sur la natur'o'n hom'a'n: ĝi est'as prism'o, per kiu oni pov'os analiz'i kaj dis'met'i la kapabl'o'j'n [p. 7] hom'a'j'n, dis'ig'ant'e la pov'o'n best'a'n de la pur'a'j radi'o'j de inteligent'ec'o.

Ne'ebl'e est'us por mi klar'ig'i, kiel kaj kial mi brul'ig'is mi'a'j'n fingr'o'j'n je la unu'a'j paŝ'o'j far'it'a'j en la komenc'o de mi'a vojaĝ'o, se mi ne klar'ig'us detal'eg'e al la leg'ant'o mi'a'n sistem'o'n de l’anim'o kaj la best'o. Tiu ĉi el'trov'o metafizik'a influ'as ceter'e tiel fort'e sur mi'a'j'n ide'o'j'n kaj ag'o'j'n, ke tre mal'facil'e est'us kompren'i tiu'n libr'o'n, se mi ne don'us la ŝlos'il'o'n jam en la komenc'o.

Per divers'a'j observ'o'j mi el'trov'is, ke la hom'o est'as kun'far'it'a el anim'o kaj best'o. Tiu'j du est'aĵ'o'j est'as tut'e mal'sam'a'j, sed tiel en'met'it'a'j unu en la ali'a'n, aŭ unu sur la ali'a'n, ke la anim'o bezon'as hav'i kelk'a'n super'ec'o'n rilat'e al la best'o, por ke ĝi far'u tiu'n disting'o'n.

Mi ek'sci'is de mal'jun'a profesor'o (tio est'as el mi'a'j plej mal'nov'a'j re'memor'o'j), ke Platon'o nom'is la materi'o'n « la aliulo ». Tio est'as bon'e; sed mi prefer'e don'us tiu'n nom'o'n al la best'o, kiu est'as kun'ig'it'a kun ni'a anim'o. Ver'e tiu ĉi substanc'o est'as la ali'ul'o, kiu incit'et'as ni'n tiel strang'e. Oni sent'as ja konfuz'e, ke la hom'o est'as du'obl'a; tial oni dir'as, ke ĝi est'as far'it'a el anim'o kaj korp'o, kaj oni kulp'ig'as tiu'n korp'o'n je mi ne sci'as kiom'a'j afer'o'j; tio ĉi cert'e tre mal'ĝust'e, ĉar ĝi est'as tiel ne'kapabl'a sent'i kiel pens'i. La best'o'n oni dev'as kulp'ig'i, tiu'n est'aĵ'o'n sent'em'a'n, plen'e disting'ebl'a'n de la anim'o, ver'a'n individu'o'n, kiu hav'as si'a'n ekzist'o'n apart'a'n, si'a'j'n gust'o'j'n, inklin'o'j'n, vol'o'n, kaj kiu super'as la ali'a'j'n best'o'j'n nur tial, ke ĝi est'as pli bon'e eduk'it'a kaj posed'as pli perfekt'a'j'n organ'o'j'n.

Ge'sinjor'o'j, est'u fier'a'j pro vi'a inteligent'ec'o tiom, kiom al vi plaĉ'os; sed mal'fid'u fort'e al la ali'ul'o, precip'e kiam vi est'as kun'e.

Mi far'is mi ne sci'as kiom'a'j'n eksperiment'o'j'n pri la kun'est'ad'o de tiu'j du est'aĵ'o'j divers'natur'a'j. Ekzempl'e mi klar'e konstat'is, ke la anim'o pov'as obe'ig'i al si la best'o'n, kaj ke laŭ mal'oportun'a reciprok'ec'o, tiu ĉi tre oft'e dev'ig'as la anim'o'n ag'i kontraŭ si'a vol'o. Laŭ la regul'o [p. 8] unu hav'as la leĝ'ig'a'n, kaj la ali'a la reg'a'n potenc'o'n; sed tiu'j du potenc'o'j oft'e kontraŭ'batal'as reciprok'e.—La grand'a art'o de geni'a hom'o est'as tio: sci'i bon'e eduk'i si'a'n best'o'n, por ke ĝi pov'u ir'i sol'a, dum la anim'o, liber'ig'it'a de tiu ted'a kun'est'ad'o, pov'os supr'e'n'flug'i ĝis la ĉiel'o.

Sed est'as bezon'e klar'ig'i tio'n per ekzempl'o.

Kiam vi leg'as libr'o'n, Sinjor'o, kaj kiam pli agrabl'a ide'o subit'e en'ir'as vi'a'n imag'o'n, tiam vi'a anim'o tuj al'lig'as si'n al ĝi kaj forges'as la libr'o'n, dum vi'a'j okul'o'j meĥanik'e sekv'as la vort'o'j'n kaj lini'o'j'n; vi fin'as la paĝ'o'n ne kompren'ant'e ĝi'n kaj vi post'e ne memor'as tio'n, kio'n vi leg'is.—Tio rezult'as ĉar vi'a anim'o, ordon'int'e al si'a kun'ul'o leg'i, forges'is avert'i ĝi'n pri la mal'long'a for'est'ad'o, kiu'n ĝi mem tuj far'os; tial la ali'ul'o daŭr'ig'is la leg'ad'o'n, kiu'n vi'a anim'o jam ne aŭskult'is.

Ĉapitr'o Vi'i

Ĉu tio ĉi ne ŝajn'as al vi facil'e kompren'ebl'a? Jen ali'a ekzempl'o:

Unu tag'o'n de la pas'int'a somer'o, mi marŝ'is al la Kort'eg'o. Mi est'is pentr'int'a dum la tut'a maten'o, kaj mi'a anim'o, ĝu'ant'e la medit'ad'o'n pri la pentr'ad'o, las'is al la best'o la zorg'o'n konduk'i mi'n al la reĝ'a palac'o.

Kia alt'eg'a art'o est'as la pentr'ad'o! mi'a anim'o pens'is; ho! feliĉ'a tiu, kiu'n kor'tuŝ'is la vid'iĝ'o de la natur'o; tiu, kiu ne est'as dev'ig'at'a far'i pentr'aĵ'o'j'n por viv'i, kiu ankaŭ ne pentr'as nur por pas'ig'i la temp'o'n, sed kiu, frap'it'a de la majest'ec'o de bel'a fizionomi'o kaj de la admir'ind'a'j lud'o'j lum'a'j aper'ant'a'j mil'kolor'e sur la hom'a vizaĝ'o, klopod'as en si'a'j verk'o'j proksim'iĝ'i al la bel'eg'a'j efekt'o'j de la natur'o! Ho, feliĉ'a ankaŭ la pentr'ist'o, kiu'n la am'o al la pejzaĝ'o for'konduk'as al izol'a'j promen'o'j, kiu sur la pentr'a tol'o sci'as esprim'i la mal'ĝoj'a'n sent'o'n inspir'at'a'n de mal'hel'a arb'ar'o aŭ de dezert'a kamp'ar'o! [p. 9]

Li'a'j verk'o'j imit'as kaj figur'as la natur'o'n; li kre'as nov'a'j'n mar'o'j'n kaj mal'hel'a'j'n kavern'o'j'n ne'kon'at'a'j'n de la sun'o; ĉe li'a ordon'o, verd'a'j arb'ar'et'o'j el'ir'as el la neni'o; la blu'o de la ĉiel'o re'bril'as en li'a'j pentr'aĵ'o'j; li kon'as la art'o'n mal'kviet'ig'i la mar'o'j'n kaj muĝ'ig'i la vent'eg'o'j'n. Ali'foj'e li prezent'as antaŭ la okul'o de rav'at'a rigard'ant'o ĉarm'a'j'n kamp'ar'o'j'n de antikv'a Sicilo; oni vid'as terur'it'a'j'n nimf'o'j'n for'kur'ant'a'j tra la kan'o'j antaŭ la persekut'o de Satir'o; sankt'ej'o'j laŭ majest'a arĥitektur'o star'ig'as si'a'j'n fier'a'j'n fronton'o'j'n super la sankt'a arb'ar'o ĉirkaŭ'ant'a ili'n; la fantazi'o erar'as en la silent'a'j'n voj'o'j'n de tiu ideal'a land'o; dub'e'blu'a'j mal'proksim'aĵ'o'j konfuz'iĝ'as kun la ĉiel'o, kaj la tut'a land'o re'bril'ant'a en la akv'o'j de kviet'a river'o prezent'as vid'aĵ'o'n, kiu'n neni'a lingv'o pov'as pri'skrib'i.

Dum mi'a anim'o tiel pri'pens'ad'is, la ali'ul'o daŭr'ig'e marŝ'is, kaj Di'o sci'as kie'n ĝi ir'is!—Anstataŭ ol ir'i al la Kort'eg'o, kiel est'is al ĝi ordon'it'e, ĝi tiel de'klin'iĝ'is mal'dekstr'e'n, ke en la moment'o kiam mi'a anim'o ĝi'n re'kapt'is, ĝi star'is jam antaŭ la pord'o de S-no de Hautcastel, je du'on'a mejl'o de la reĝ'a palac'o.

Mi las'as la leg'ant'o'n imag'i tio'n, kio est'us okaz'int'a, se ĝi tut'e sol'a en'ir'us la dom'o'n de tiel bel'a sinjor'in'o.

Ĉapitr'o VIII

Se est'as agrabl'e kaj util'e hav'i anim'o'n tiel sen'de'pend'a'n de la materi'o, ke oni ig'as ĝi'n vojaĝ'i sol'a kiam oni trov'as tio'n ĝust'a'temp'a, tiu ĉi kapabl'o hav'as ankaŭ si'a'j'n mal'oportun'aĵ'o'j'n. Al ĝi ekzempl'e mi ŝuld'as la brul'vund'o'n, pri kiu mi parol'is en antaŭ'a ĉapitr'o.

Mi kutim'e las'as al mi'a best'o la zorg'o'n prepar'i mi'a'n maten'manĝ'o'n; est'as ĝi, kiu rost'as kaj dis'tranĉ'as mi'a'n pan'o'n. Bon'eg'e ĝi prepar'as la kaf'o'n kaj eĉ trink'as ĝi'n tre oft'e sen la en'miks'iĝ'o de mi'a anim'o, escept'e kiam [p. 10] tiu ĉi si'n amuz'as rigard'i ĝi'n labor'ant'a'n; sed tio okaz'as mal'oft'e kaj est'as mal'facil'e far'ebl'a, ĉar kiam oni far'as kelk'a'n ag'o'n meĥanik'a'n, facil'e est'as pens'i pri tut'e ali'a afer'o; sed tre'eg'e mal'facil'e est'as rigard'i si'n ag'ant'a'n, se oni pov'as tiel dir'i.—Aŭ, por klar'ig'i tio'n laŭ mi'a sistem'o, ekzamen'i per si'a anim'o la ir'ad'o'n de si'a best'o, vid'i ĝi'n labor'ant'a'n, kaj ne part'o'pren'i mem en tio.—Jen est'as la plej mir'ig'a ĵongl'aĵ'o metafizik'a, kiu'n hom'o pov'as plen'um'i.

Mi kuŝ'ig'is mi'a'n pren'il'o'n sur la fajr'a'j'n karb'o'j'n por rost'i mi'a'n pan'o'n, kaj iom post'e, dum mi'a anim'o promen'is, jen flam'ig'it'a ŝtip'o rul'iĝ'is sur la antaŭ'fajr'ej'o'n; mi'a mal'inteligent'a best'o met'is la man'o'n sur la pren'il'o'n kaj brul'vund'is mi'a'j'n fingr'o'j'n.

Ĉapitr'o IX

Mi esper'as, ke mi sufiĉ'e detal'e el'met'is mi'a'j'n ide'o'j'n en la antaŭ'a'j ĉapitr'o'j, por ig'i la leg'ant'o'n pens'i kaj por facil'ig'i al li el'trov'o'j'n en tiu ĉi bel'eg'a min'ej'o; li cert'e est'os kontent'a je si, se li iam sukces'os vojaĝ'ig'i si'a'n anim'o'n tut'e sol'a'n; ceter'e la plezur'o'j, kiu'j'n tiu kapabl'o liver'os al li, kompens'os la konfuz'aĵ'o'j'n, ebl'e rezult'ont'a'j'n de tio.

Ĉu est'as ĝoj'o pli agrabl'a ol tia'manier'e pli'vast'ig'i la ekzist'o'n, okup'i sam'temp'e la ter'o'n kaj la ĉiel'o'n, kaj, por tiel dir'i, du'obl'ig'i si'a'n est'ad'o'n?—Ĉu la etern'a kaj neniam sat'ig'it'a dezir'o de la hom'o ne est'as tio ĉi: pli'grand'ig'i si'a'n potenc'o'n kaj kapabl'o'n, cel'i tie'n, kie ĝi ne est'as, re'memor'i la est'int'ec'o'n kaj viv'i en la est'ont'ec'o? Ĝi vol'as komand'i arme'o'j'n, prezid'i akademi'o'j'n; ĝi vol'as est'i am'eg'at'a de la bel'ul'in'o'j; kaj se ĝi posed'as ĉio'n tio'n ĉi, ĝi tiam sopir'as al la kamp'ar'o kaj trankvil'o kaj envi'as la dom'et'o'n paŝt'ist'a'n; ĝi'a'j projekt'o'j, ĝi'a'j esper'o'j sen'ĉes'e mal'prosper'as pro la real'a'j mal'feliĉ'o'j kun'ig'it'a'j kun la [p. 11] hom'a natur'o; ĝi ne pov'as trov'i la feliĉ'o'n. Vojaĝ'o kun mi dum dek'kvin minut'o'j montr'os al ĝi la voj'o'n tie'n.

He! kial ĝi ne las'as al la ali'ul'o tiu'j'n mizer'a'j'n zorg'o'j'n, tiu'n glor'am'o'n, kiu'j turment'as ĝi'n? Ven'u, kompat'ind'ul'o! Far'u klopod'o'n por dis'romp'i vi'a'n mal'liber'ej'o'n, kaj de la alt'a ĉiel'o, kie'n mi tuj konduk'os vi'n, de l’mez'o de la ĉiel'a'j sfer'o'j kaj de la olimp'o, observ'u vi'a'n best'o'n, el'las'it'a'n en la mond'o'n, kur'ant'a'n sol'e sur la voj'o al la riĉ'ec'o kaj honor'o'j; vid'u kiel serioz'e ĝi marŝ'as mez'e de la hom'o'j; la amas'o flank'e'n'ir'as respekt'e, kaj, kred'u al mi, neni'u rimark'os, ke ĝi est'as sol'a; ĉu ĝi hav'as anim'o'n aŭ ne, ĉu ĝi pens'as aŭ ne, est'as la plej mal'grand'a zorg'o de la popol'amas'o, tra kiu ĝi promen'as. Mil vir'in'o'j sentimental'a'j furioz'e am'os ĝi'n, ne tio'n rimark'ant'e; ĝi eĉ pov'os si'n lev'i, sen la help'o de si'a anim'o, ĝis la plej alt'a prosper'o kaj la plej grand'a riĉ'ec'o.—Fin'e, mi neniel mir'us, se, kiam ni re'ven'os de la paradiz'o, vi'a anim'o, re'en'ir'ant'e hejm'e'n, si'n trov'us en la best'o de alt'rang'a sinjor'o.

Ĉapitr'o X

Oni ne pens'u ke, anstataŭ ol plen'um'i mi'a'n promes'o'n, don'ant'e pri'skrib'o'n de mi'a vojaĝ'o intern'e de mi'a ĉambr'o, mi ĉirkaŭ'vag'as, por tir'i mi'n el embaras'o; oni tre erar'us, ĉar mi'a vojaĝ'o daŭr'as efektiv'e, kaj dum mi'a anim'o, volv'iĝ'int'e sur si mem, sekv'is en la antaŭ'a ĉapitr'o la tord'a'j'n turn'iĝ'o'j'n de metafizik'o, mi sid'is en mi'a seĝ'eg'o, sur kiu mi kvazaŭ kuŝ'iĝ'is, tiel ke ĝi'a'j du antaŭ'a'j pied'o'j est'is lev'it'a'j je du col'o'j super la ter'o; kaj balanc'ant'e mi'n dekstr'e'n kaj mal'dekstr'e'n kaj tiel antaŭ'e'n'ir'ant'e, mi iom post iom al'ven'is tre proksim'e de la mur'o.—Tia'manier'e mi vojaĝ'as, kiam neni'o urĝ'as.—Tie mi'a man'o meĥanik'e pren'is la portret'o'n de S-no de Hautcastel kaj la ali'ul'o si'n amuz'is de'viŝ'ant'e la polv'o'n, kiu ĝi'n kovr'is.—Tiu [p. 12] ĉi okup'o kaŭz'is al ĝi plezur'o'n trankvil'a'n, kaj tiu plezur'o est'is ankaŭ sent'at'a de mi'a anim'o, kvankam tiu ĉi vag'is en la vast'a'j region'o'j ĉiel'a'j; ĉar est'as util'e rimark'i, ke kiam la spirit'o vojaĝ'as tia'manier'e en la ĉiel'o, ĝi tamen est'as lig'it'a al la sent'o'j per mi ne sci'as kia sekret'a lig'il'o; tiel ke, ne mal'help'ant'e si'a'j'n okup'o'j'n, ĝi pov'as part'o'pren'i en la pac'a'j ĝu'o'j de la ali'ul'o; sed se tiu ĉi dezir'o pli'fort'iĝ'as iom, aŭ se ia ne'atend'it'a vid'aĵ'o ĝi'n frap'as, la anim'o tuj re'pren'as fulm'o'rapid'e si'a'n lok'o'n.

Tio ĉi okaz'is dum mi pur'ig'is la portret'o'n.

Laŭ tio, ke la ĉifon'o de'viŝ'is la polv'o'n kaj iom post iom aper'ig'is bukl'o'j'n da blond'a'j har'o'j, kaj la girland'o'n de roz'o'j kron'ant'a'n ili'n, mi'a anim'o, de la sun'land'o, kie'n ĝi est'is trans'migr'int'a, sent'is mal'fort'a'n ek'trem'et'o'n plezur'a'n, kaj simpati'e part'o'pren'is en la ĝu'o de mi'a kor'o. Tiu ĉi ĝu'o far'iĝ'is mal'pli konfuz'a kaj pli fort'a, kiam la viŝ'il'o per unu foj'o mal'kovr'is la bril'a'n frunt'o'n de tiu ĉarm'a vizaĝ'o; mi'a anim'o preskaŭ for'las'is la ĉiel'o'n por ĝu'i la vid'aĵ'o'n. Sed eĉ se ĝi trov'iĝ'us en la Elizeaj Kamp'o'j, eĉ se ĝi apud'est'us ĉe koncert'o de kerub'o'j, ĝi cert'e ne rest'us tie dum du'on'o da sekund'o, kiam ĝi'a kun'ul'o, ĉiam pli interes'iĝ'ant'e je si'a labor'o, subit'e ek'kapt'is sorb'ig'it'a'n spong'o'n, kiu'n oni prezent'is al ĝi, kaj pas'ig'is ĝi'n subit'e sur la brov'o'j kaj sur la okul'o'j—sur la naz'o—sur la vang'o'j, sur tiu buŝ'o;—Ha, Di'o! kiel fort'e bat'as mi'a kor'o; sur la menton'o, sur la brust'o: en moment'o tio far'iĝ'is; la tut'a vizaĝ'o ŝajn'is re'viv'iĝ'i kaj el'ir'i el la neni'o.—Mi'a anim'o rapid'eg'is de la ĉiel'o kiel fal'ant'a stel'o; ĝi trov'is la ali'ul'o'n en ĉarm'eg'a rav'o, kiu'n ĝi ankoraŭ pli'grand'ig'is part'o'pren'ant'e en ĝi.

Tiu strang'a kaj ne'atend'it'a situaci'o mal'aper'ig'is por mi temp'o'n kaj spac'o'n.—Dum moment'o mi viv'is en la est'int'ec'o kaj, kontraŭ la ord'o natur'a, mi pli'jun'iĝ'is.—Jes, jen ŝi est'as, tiu am'eg'at'a vir'in'o; tio est'as ŝi mem; mi vid'as ŝi'n rid'et'ant'a, ŝi tuj parol'os por dir'i, ke ŝi mi'n am'as.—Kia rigard'o! Ven'u, por ke mi prem'u vi'n [p. 13] sur mi'a'n brust'o'n, anim'o de mi'a viv'o, mi'a du'a ekzist'o! Ven'u part'o'pren'i en mi'a'j ebri'ec'o kaj feliĉ'o!—Tiu moment'o est'is mal'long'a sed rav'a; la mal'varm'a raci'o baldaŭ re'pren'is si'a'n potenc'o'n kaj en la daŭr'o de palpebr'um'o mi mal'pli'jun'iĝ'is je tut'a jar'o;—mi'a kor'o far'iĝ'is mal'varm'a, mal'varm'eg'a, kaj mi trov'is mi'n je la nivel'o de la amas'o de indiferent'ul'o'j, kiu'j kovr'as la ter'o'n.

Ĉapitr'o XI

Oni ne dev'as antaŭ'ir'i la fakt'o'j'n: la rapid'em'o komunik'i al la leg'ant'o mi'a'n sistem'o'n pri l’anim'o kaj la best'o ig'is mi'n for'las'i la pri'skrib'o'n de mi'a lit'o, pli fru'e ol mi tio'n dev'is; kiam mi est'os fin'int'a ĝi'n, mi daŭr'ig'os mi'a'n vojaĝ'o'n de la lok'o, kie mi ĝi'n inter'romp'is en la antaŭ'a ĉapitr'o.—Mi nur pet'as vi'n memor'i, ke ni las'is la du'on'o'n de mi mem ten'ant'a la portret'o'n de S-no de Hautcastel, proksim'e de la mur'o, je kvar fut'o'j de mi'a skrib'tabl'o. Mi forges'is, parol'ant'e pri mi'a lit'o, konsil'i al ĉiu hom'o, kiu tio'n pov'os, ke li hav'u lit'o'n roz'kolor'a'n kaj blank'a'n; est'as cert'e, ke la kolor'o'j influ'as sur ni'n tiel, ke ili ni'n gaj'ig'as aŭ mal'gaj'ig'as, laŭ la nuanc'o'j.—La roz'a kaj la blank'a kolor'o'j est'as ambaŭ dediĉ'it'a'j al la plezur'o kaj feliĉ'o.—La natur'o, don'ant'e ili'n al la roz'o, don'is al ĝi la kron'o'n de la imperi'o Flor'a; kaj kiam la ĉiel'o vol'as anonc'i al la mond'o bel'a'n tag'o'n, ĝi kolor'as la nub'o'j'n laŭ tiu ĉarm'a nuanc'o, je la lev'iĝ'o de la sun'o.

Unu tag'o'n, ni pen'e supr'e'n'ir'is sur krut'a voj'et'o: la am'ind'a Rozalio marŝ'is antaŭ'e; ŝi'a facil'mov'ec'o don'is al ŝi flug'il'o'j'n; ni ne pov'is sekv'i ŝi'n.—Subit'e, al'ven'int'e sur alt'aĵ'et'o, ŝi halt'is por pli bon'e spir'ad'i kaj turn'is si'n al ni, rid'et'ant'e je ni'a mal'rapid'ec'o.—Neniam ebl'e la du kolor'o'j, kiu'j'n mi laŭd'as, triumf'is tiel.—Ŝi'a'j vang'o'j fajr'ig'it'a'j, ŝi'a'j lip'o'j kiel koral'o, ŝi'a'j bril'a'j dent'o'j, [p. 14] ŝi'a alabastr'a kol'o, antaŭ post'scen'ej'o de verd'aĵ'o'j, frap'is ĉiu'j'n okul'o'j'n. Ni dev'is halt'i por rigard'ad'i ŝi'n; mi neni'o'n dir'as pri ŝi'a'j blu'a'j okul'o'j nek pri la rigard'o, kiu'n ŝi direkt'is al ni, ĉar mi tiel'e el'ir'us el mi'a tem'o, kaj ĉar mi ceter'e pens'as pri tio tiel mal'oft'e, kiel ebl'e. Sufiĉ'as, ke mi don'is la plej bel'a'n ekzempl'o'n imag'ebl'a'n pri la super'ec'o de tiu'j du kolor'o'j super ĉiu'j ali'a'j, kaj pri ili'a influ'o sur la feliĉ'o'n de la hom'o'j.

Mi hodiaŭ ne ir'os pli antaŭ'e'n. Pri kia afer'o mi pov'us parol'i, kiu ne est'us sen'gust'a? Kia ide'o ne est'as mal'hel'ig'it'a de tiu ide'o?—Mi eĉ ne sci'as, kiam mi kuraĝ'os labor'i de'nov'e.—Se mi daŭr'ig'os mi'a'n verk'o'n kaj se la leg'ant'o dezir'as vid'i ĝi'a'n fin'o'n, li turn'u si'n al la anĝel'o dis'don'ant'a la pens'o'j'n, por pet'i, ke li ne en'miks'u plu la vid'aĵ'o'n de tiu alt'aĵ'et'o kun la amas'o da pens'o'j sen inter'lig'o, kiu'j'n li ĉiu'minut'e ĵet'as al mi.

Sen tiu antaŭ'zorg'o, mi'a vojaĝ'o ne efektiv'iĝ'os.

Ĉapitr'o XII

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . la alt'aĵ'et'o . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Ĉapitr'o XIII

La pen'o'j est'as van'a'j; mi dev'as prokrast'i la afer'o'n kaj est'ad'i tie ĉi kontraŭ'vol'e; tio est'as milit'a halt'ad'o.

Ĉapitr'o XIV

Mi jam dir'is, ke tre plaĉ'as al mi medit'i en la dolĉ'a varm'et'ec'o de mi'a lit'o, kaj ke ĝi'a agrabl'a kolor'o mult'e kun'help'as al la plezur'o, kiu'n mi trov'as en ĝi. [p. 15]

Por hav'ig'i al mi tiu'n plezur'o'n, mi'a serv'ist'o ricev'is la ordon'o'n en'ir'i en mi'a'n ĉambr'o'n je du'on'o da hor'o antaŭ la moment'o, en kiu mi decid'is lev'iĝ'i. Mi aŭd'as li'n marŝ'ant'a mal'pez'e kaj tuŝ'et'ant'a ĝentil'et'e la objekt'o'j'n en mi'a ĉambr'o, kaj tiu bru'o kaŭz'as al mi la plezur'o'n sent'i mi'n dorm'et'ant'a, plezur'o'n delikat'a'n kaj ne'sci'at'a'n de mult'a'j hom'o'j.

Oni sufiĉ'e mal'dorm'as, por sci'i ke oni ne tut'e vek'iĝ'is, kaj por konfuz'e kalkul'i, ke la hor'o de la afer'o'j kaj zorg'o'j est'as ankoraŭ en la sabl'a horloĝ'o de la temp'o. Iom post iom tiu hom'o far'iĝ'as pli bru'a; tiel mal'facil'e est'as si'n de'ten'i! Ali'flank'e, li sci'as, ke la hor'o fatal'a proksim'iĝ'as.—Li rigard'as mi'a'n poŝ'horloĝ'o'n kaj tint'ig'as la pend'aĵ'et'o'j'n por mi'n avert'i; sed mi ŝajn'ig'as mi'n ne aŭd'ant'a; kaj por pli'long'ig'i ankoraŭ tiu'n ĉarm'a'n hor'o'n, ne est'as ĉikan'o, kiu'n mi ne far'as al tiu mal'feliĉ'ul'o. Mi hav'as cent ordon'o'j'n por don'i al li antaŭ'e kaj tiel pas'ig'i la temp'o'n. Li bon'e sci'as, ke tiu'j ordon'o'j, don'it'a'j sufiĉ'e mal'bon'humor'e, est'as nur pretekst'o'j por rest'i en la lit'o ne vid'ig'ant'e, ke mi ĝi'n dezir'as. Ŝajn'as ke li ne rimark'as tio'n, kaj mi ver'e est'as dank'a al li pro tio.

Fin'e, kiam mi el'uz'is ĉiu'j'n mi'a'j'n rimed'o'j'n, li antaŭ'ven'as ĝis la mez'o de la ĉambr'o kaj star'as tie, kun la brak'o'j kruc'ig'it'a'j, perfekt'e sen'mov'e.

Oni konfes'os, ke ne est'as ebl'e mal'aprob'i mi'n pli sprit'e kaj pli delikat'e; tial mi neniam kontraŭ'star'as al tiu silent'a invit'o; mi etend'as la brak'o'j'n por montr'i al li, ke mi kompren'is, kaj mi sid'iĝ'as.

Se la leg'ant'o pri'pens'os pri la kondut'o de mi'a serv'ist'o, li pov'os konvink'iĝ'i ke, en kelk'a'j afer'o'j delikat'a'j kiel tiu ĉi, la simpl'anim'ec'o kaj saĝ'o sen'fin'e pli valor'as ol la plej lert'a sprit'ec'o. Mi kuraĝ'as cert'ig'i, ke la plej pri'labor'it'a parol'ad'o pri la mal'util'o'j de la mal'labor'em'o ne tiel rapid'e decid'ig'us mi'n el'ir'i el mi'a lit'o, kiel la mut'a riproĉ'o de Sro Joannetti; perfekt'e honest'a hom'o est'as Sro Joannetti, [p. 16] kaj sam'temp'e la plej konven'a hom'o por vojaĝ'ist'o kiel mi. Li est'as kutim'int'a je la oft'a'j migr'ad'o'j de mi'a anim'o kaj neniam rid'as pri la sen'raci'aĵ'o'j de la ali'ul'o; li eĉ direkt'as tiu'n ĉi kelk'foj'e, kiam ĝi est'as sol'a, tiel ke oni pov'us tiam dir'i, ĝi est'as direkt'at'a de du anim'o'j. Kiam ekzempl'e ĝi vest'as si'n, li per gest'o ĝi'n avert'as, ke ĝi tuj met'os si'a'j'n ŝtrump'o'j'n re'turn'it'e, aŭ si'a'n frak'o'n antaŭ si'a'n veŝt'o'n.—Mi'a anim'o oft'e si'n amuz'is vid'ant'e la mal'feliĉ'a'n Joannetti kur'ant'a post la mal'saĝ'ul'o ĝis la fortik'aĵ'o'j, por avert'i ĝi'n, ke ĝi forges'is si'a'n ĉapel'o'n—ali'a'n foj'o'n, si'a'n naz'tuk'o'n.

Unu tag'o'n (ĉu mi tio'n konfes'os?) sen tiu fidel'a serv'ist'o, kiu ĝi'n ating'is mal'supr'e de la ŝtup'ar'o, la sen'pri'pens'ul'o al'voj'ir'us al la Kort'eg'o sen glav'o, tiel fier'e kiel ceremoni'mastr'o port'ant'a la majest'a'n baston'et'o'n.

Ĉapitr'o XV

« Jen, Joannetti, mi dir'is, re'pend'ig'u tiu'n portret'o'n. »—Li est'is help'int'a mi'n por pur'ig'i ĝi'n, kaj ne pli diven'is ĉio'n, kio produkt'is la ĉapitr'o'n de la portret'o, ol tio'n, kio okaz'as en la lun'o. Est'is li, kiu propr'a'mov'e prezent'is al mi la spong'o'n sorb'ig'it'a'n kaj kiu, per tiu ag'o ŝajn'e ne'grav'a, ig'is mi'a'n anim'o'n tra'ir'i cent milion'o'j'n da mejl'o'j dum unu minut'o. Anstataŭ ol re'met'i ĝi'n en ĝi'a'n lok'o'n, li ten'is ĝi'n por viŝ'i ĝi'n si'a'vic'e.—Mal'facil'aĵ'o, problem'o por solv'i don'is al li mien'o'n sci'vol'a'n, kiu'n mi rimark'is.—« Diru, mi demand'is, kio'n vi trov'as kritik'ind'a en tiu portret'o?—Ho! neni'o'n, sinjor'o.—Sed kio'n? »—Li star'ig'is ĝi'n sur unu el la bret'o'j de mi'a skrib'tabl'o; kaj, mal'proksim'iĝ'int'e je kelk'a'j paŝ'o'j, li dir'is: « Mi dezir'us, ke mi'a sinjor'o klar'ig'u al mi, kial tiu portret'o rigard'as mi'n ĉiam, en kiu ajn lok'o de la ĉambr'o mi star'as. Maten'e kiam mi aranĝ'as la lit'o'n, ĝi'a vizaĝ'o si'n turn'as al mi, kaj [p. 17] se mi ir'as al la fenestr'o, ĝi ankoraŭ rigard'as mi'n kaj sekv'as mi'n per la okul'o'j dum mi marŝ'as.—Tiel, Joannetti, ke se la ĉambr'o est'us plen'a je hom'o'j, tiu bel'a sinjor'in'o rigard'us ĉiu'flank'e'n kaj ĉiu'j'n sam'temp'e?—Jes, sinjor'o.—Ŝi rid'et'us al la ir'ant'o'j kaj ven'ant'o'j tiel, kiel al mi? »—Joannetti neni'o'n respond'is. Mi kuŝ'ig'is mi'n sur mi'a seĝ'eg'o kaj, mal'lev'ant'e la kap'o'n, mi for'don'is mi'n al la plej serioz'a'j medit'o'j.—Kia radi'o de lum'o! Mal'feliĉ'a am'ant'o! Dum vi enu'ad'as mal'proksim'e de vi'a am'at'in'o, ĉe kiu vi ebl'e jam est'as anstataŭ'it'a; dum vi fervor'e turn'as vi'a'j'n okul'o'j'n sur ŝi'a'n portret'o'n, kaj dum vi imag'as (almenaŭ pri la portret'o), ke vi sol'a est'as rigard'at'a, la perfid'a figur'o, tiel mal'fidel'a, kiel la original'o, direkt'as si'a'j'n rigard'o'j'n al ĉio, kio ĝi'n ĉirkaŭ'as, kaj rid'et'as al ĉiu'j.

Jen est'as simil'ec'o moral'a inter kelk'a'j portret'o'j kaj ili'a'j model'o'j, kiu'n neni'a filozof'o, neni'a pentr'ist'o, neni'a observ'em'ul'o ankoraŭ el'trov'is.

Mi far'as el'trov'o'j'n post el'trov'o'j.

Ĉapitr'o XVI

Joannetti daŭr'ig'e star'is en la sam'a si'n'ten'ad'o, atend'ant'e la pri'pet'it'a'n klar'ig'o'n. Mi el'met'is la kap'o'n el la fald'o'j de mi'a vojaĝ'a surtut'o, kie'n mi est'is intern'ig'int'a ĝi'n por medit'i sen'ĝen'e kaj por re'kviet'iĝ'i post la mal'gaj'a'j pri'pens'o'j ĵus hav'it'a'j: « Ĉu vi ne vid'as, Joannetti, mi dir'is post moment'a silent'ad'o kaj turn'ant'e mi'a'n seĝ'eg'o'n al li'a flank'o, ĉu vi ne vid'as, ke ĉar pentr'aĵ'o est'as plat'aĵ'o, la lum'radi'o'j, kiu'j de'ir'as de ĉia lok'o de tiu plat'aĵ'o… ». Joannetti, je tiu klar'ig'o, tiel mal'ferm'is la okul'o'j'n, ke li vid'ig'is la tut'a'j'n pupil'o'j'n; li pli'e hav'is la buŝ'o'n du'on'e mal'ferm'it'a; tiu'j du mov'o'j, en hom'a figur'o, sign'as, laŭ la dir'o de la grand'fam'a Le Bru'n, la plej alt'a'n grad'o'n de la [p. 18] mir'o. Est'is sen'dub'e mi'a best'o, kiu entrepren'is tia'n disertaci'o'n; mi'a anim'o sci'as ja, ke Joannetti cert'e ne sci'as, kio est'as lum'radi'o'j; la pli'larĝ'iĝ'o de li'a'j palpebr'o'j re'konsci'ig'is mi'n, kaj mi re'met'is mi'a'n kap'o'n en la kol'um'o'n de mi'a vojaĝ'a vest'o kaj tiel profund'e intern'ig'is ĝi'n tie'n, ke mi sukces'is kaŝ'i ĝi'n preskaŭ tut'a'n.

Mi decid'is tag'manĝ'i en tiu lok'o; la maten'o jam preskaŭ konsum'iĝ'is; unu paŝ'o plu en mi'a ĉambr'o prokrast'ig'us mi'a'n tag'manĝ'o'n ĝis la nokt'o. Mi glit'ig'is mi'n ĝis la rand'aĵ'o de mi'a seĝ'eg'o; met'ant'e ambaŭ pied'o'j'n sur la kamen'o'n, mi pacienc'e atend'is la manĝ'o'n.—Ĉarm'a ten'iĝ'o est'as tiu ĉi; est'us, mi pens'as, tre mal'facil'e trov'i ali'a'n tiel profit'a'n kaj tiel oportun'a'n por la halt'ad'o'j ne'evit'ebl'a'j dum long'a vojaĝ'o.

Rozino, mi'a fidel'a hund'in'o, neniam forges'as ven'i tiam kaj tir'et'i la bask'o'j'n de mi'a vojaĝ'a vest'o, por ke mi pren'u ŝi'n sur mi'n; ŝi tie trov'as lit'o'n tut'e aranĝ'it'a'n kaj tre oportun'a'n en la pint'o de l’angul'o, kiu'n far'as la du part'o'j de mi'a korp'o: la konsonant'o V perfekt'e figur'as mi'a'n situaci'o'n. Rozino ek'salt'as sur mi'n, se mi ne pren'as ŝi'n sufiĉ'e rapid'e, laŭ ŝi'a dezir'o. Mi trov'as ŝi'n oft'e tie, ne sci'ant'e kiel ŝi ven'is. Mi'a'j man'o'j propr'a'mov'e si'n met'as laŭ la manier'o plej favor'a por ŝi'a bon'stat'o, ĉu tial, ke ekzist'as simpati'o inter tiu am'ind'a best'o kaj la mi'a, ĉu ĉar la hazard'o decid'as pri tio;—sed mi ne kred'as al la hazard'o, al tiu sistem'o ne'taŭg'a—al tiu vort'o sen'signif'a.—Mi prefer'e kred'us al la magnet'ism'o.—Mi prefer'e kred'us al la Martinismo. Ne, neniam mi kred'os al ĝi.

Est'as tia real'ec'o en la rilat'o'j inter tiu'j du best'o'j, ke, kiam mi met'as ambaŭ pied'o'j'n sur la kamen'o'n pro simpl'a sen'atent'o, kiam la hor'o de la tag'manĝ'o est'as ankoraŭ mal'proksim'a kaj kiam mi neniel pens'as far'i la halt'ad'o'n, tamen Rozino, vid'ant'e tiu'n mov'o'n, kon'ig'as per mal'grand'a mov'o de vost'o la plezur'o'n sent'at'a'n; la konven'ec'o de'ten'as ŝi'n en ŝi'a lok'o; kaj la ali'ul'o, kiu tio'n ek'vid'as, est'as dank'a al ŝi pro tio; kvankam ili ne pov'as [p. 19] rezon'i pri la kaŭz'o produkt'ant'a tio'n, far'iĝ'as inter ili mut'a inter'parol'o, agrabl'a inter'ŝanĝ'o de sent'o'j, kiu cert'e ne pov'us est'i al'skrib'it'a al la hazard'o.

Ĉapitr'o XVII

Oni ne riproĉ'u al mi, ke mi skrib'as tro detal'e; tio est'as la manier'o de la vojaĝ'ant'o'j. Kiam oni ek'rajd'as por supr'e'n'ir'i sur la Blank'a'n Mont'o'n, kiam oni ir'as por vizit'i la tru'eg'o'n, en kiu pere'is Empedokl'o, oni neniam forges'as pri'skrib'i preciz'e la mal'plej grav'a'j'n detal'o'j'n: la nombr'o de la person'o'j, la nombr'o de la mul'o'j, la bon'ec'o de la proviz'o'j, la bon'eg'a apetit'o de la vojaĝ'ant'o'j, fin'e ĉio, eĉ la fal'et'o'j de la rajd'best'o'j, zorg'e en'skrib'iĝ'as en la raport'o por la instru'o de la ne'vojaĝ'ant'a hom'ar'o. Laŭ tiu princip'o mi decid'is parol'i pri mi'a kar'a Rozino, am'ind'a best'o, kiu'n mi am'as per ver'a am'o, kaj dediĉ'i al ŝi tut'a'n ĉapitr'o'n. Dum la ses monat'o'j, kiu'j'n ni viv'is kun'e, ne est'is en ni'a'j inter'rilat'o'j la plej mal'grand'a mal'varm'iĝ'o; aŭ, se ek'est'is kelk'a'j disput'et'o'j inter ŝi kaj mi, mi ver'em'e konfes'as, ke la pli grand'a mal'prav'ec'o est'is mi'a'flank'e, kaj ke Rozino ĉiam far'is la unu'a'j'n paŝ'o'j'n al la re'pac'iĝ'o.

En la vesper'o, kiam ŝi est'as riproĉ'it'a, ŝi for'ir'as mal'gaj'e kaj ne murmur'ant'e; je la morgaŭ'a tag'o, fru'maten'e, ŝi est'as apud mi'a lit'o kun respekt'a si'n'ten'ad'o; kaj je la plej mal'grand'a mov'et'o de si'a mastr'o, je li'a unu'a sign'o de vek'iĝ'o, jen ŝi sci'ig'as pri si'a ĉe'est'ad'o per la rapid'eg'a'j bat'o'j de si'a vost'o sur mi'a'n nokt'o'tabl'o'n.

Kaj kiel mi rifuz'us mi'a'n am'o'n al tiu kares'em'a est'aĵ'o, kiu neniam ĉes'is mi'n am'i, de la temp'o, kiam ni komenc'is viv'i kun'e? Mi'a memor'o ne sufiĉ'us por skrib'i la nom'ar'o'n de la person'o'j, kiu'j si'n interes'is por mi kaj post'e forges'is mi'n. Mi hav'is kelk'a'j'n amik'o'j'n, kelk'a'j'n am'at'in'o'j'n, ar'o'n da kun'ul'o'j, ankoraŭ pli mult'a'j'n kon'at'o'j'n;—kaj [p. 20] nun, mi jam est'as neni'o por ĉiu'j tiu'j; ili forges'is eĉ mi'a'n nom'o'n.

Kiom da cert'ig'o'j, kiom da propon'o'j de serv'o! Ili'a riĉ'ec'o est'is mi'a. Mi pov'is fid'i al ili'a etern'a kaj sen'kondiĉ'a amik'ec'o!

Mi'a kar'a Rozino, kiu ne propon'is al mi si'a'j'n serv'o'j'n, far'as al mi la plej grand'a'n serv'o'n far'ebl'a'n al hom'o: ŝi mi'n am'is iam, kaj am'as mi'n ankoraŭ nun. Tial mi ne tim'as dir'i tio'n: mi am'as ŝi'n per part'o de la sam'a sent'o, kiu'n mi hav'as al mi'a'j amik'o'j.

Oni pri tio dir'u, kio'n oni vol'os.

Ĉapitr'o XVIII

Ni las'is Joannetti’on en la si'n'ten'ad'o kaŭz'it'a de la mir'o, sen'mov'e antaŭ mi, atend'ant'e la fin'o'n de la bel'eg'a klar'ig'o, kiu'n mi komenc'is.

Kiam li vid'is mi'n en'met'ant'a subit'e la kap'o'n en mi'a'n nokt'a'n surtut'o'n kaj tiel fin'ant'a mi'a'n klar'ig'o'n, li ne dub'is unu moment'o'n, ke mi halt'is pro mank'o de bon'a'j argument'o'j, kaj ke li sekv'e venk'is mi'n per la mal'facil'a problem'o propon'it'a al mi.

Malgraŭ la super'ec'o, kiu'n li tiel akir'is super mi, li ne ek'sent'is la plej mal'grand'a'n fier'ec'o'n, kaj ne pen'is profit'i si'a'n venk'o'n. Post moment'a silent'ad'o li pren'is la portret'o'n, re'met'is ĝi'n sur ĝi'a'n lok'o'n kaj for'ir'is sen'bru'e, marŝ'ant'e per la pint'o de la pied'o'j. Li bon'e kompren'is, ke li'a apud'est'o est'as kvazaŭ'a humil'ig'o por mi, kaj li'a delikat'ec'o inspir'is al li la pens'o'n el'ir'i, ne rimark'ig'ant'e mi'n pri tio.—Li'a kondut'o en tiu okaz'o interes'is mi'n fort'e, kaj en'lok'is li'n pli profund'e'n en mi'a'n kor'o'n. Li sen'dub'e trov'os lok'o'n ankaŭ en la kor'o de la leg'ant'o; kaj se iu tiel mal'sent'em'a est'as, ke li rifuz'os ĝi'n al li post la leg'o [p. 21] de la ven'ont'a ĉapitr'o, la ĉiel'o cert'e don'is al li marmor'a'n kor'o'n.

Ĉapitr'o XIX

« Per Di'o! mi dir'is al li unu tag'o'n, jam la tri'a'n foj'o'n mi ordon'as, ke vi aĉet'u bros'o'n por mi! Kia kap'o! Kia best'o! »—Li neni'a'n vort'o'n respond'is; neni'o'n li est'is respond'int'a en la antaŭ'a tag'o, post simil'a riproĉ'o. « Li est'as tiel akurat'em'a! » mi pens'is; mi neniel kompren'is tio'n.—« Iru pren'i ĉifon'o'n por pur'ig'i mi'a'j'n ŝuojn », mi dir'is koler'e. Dum li ir'is, mi pent'is, ke mi tiel mal'afabl'e parol'is al li. Mi'a koler'o tut'e for'iĝ'is, kiam mi vid'is kun kia zorg'o li pen'ad'is de'viŝ'i la polv'o'n de mi'a'j ŝu'o'j, ne tuŝ'ant'e mi'a'j'n ŝtrump'o'j'n; mi apog'is mi'a'n man'o'n sur li, kiel sign'o de pac'iĝ'o.—« Kiel! mi dir'is al mi mem, est'as do hom'o'j, kiu'j pro mon'o pur'ig'as la ŝu'o'j'n de ali'ul'o'j? » Tiu vort'o mon'o est'is lum'radi'o, kiu ek'lum'is al mi. Mi subit'e re'memor'iĝ'is, ke jam de long'e mi neni'a'n mon'o'n don'is al mi'a serv'ist'o.—« Joannetti, mi dir'is, re'tir'ant'e mi'a'n pied'o'n, ĉu vi hav'as mon'o'n? » Du'on'a rid'et'o de prav'iĝ'o aper'is sur li'a'j lip'o'j, je tiu demand'o.—« Ne, sinjor'o, de ok tag'o'j mi ne hav'as unu centim'o'n; mi el'spez'is por vi'a'j mal'grand'a'j aĉet'aĵ'o'j ĉio'n, kio'n mi posed'is.—Kaj la bros'o'n? Sen'dub'e pro tio? »—Li de'nov'e rid'et'is.—Li pov'us dir'i al si'a mastr'o: « Ne, mi ne est'as sen'en'hav'a kap'o, best'o, kiel vi kruel'e nom'is vi'a'n fidel'a'n serv'ist'o'n. Pag'u al mi 24 frank'o'j'n, 10 sold'o'j'n kaj 4 denar'o'j'n, kiu'j'n vi ŝuld'as al mi, kaj mi aĉet'os bros'o'n por vi. »—Li las'is si'n insult'i prefer'e ol risk'i, ke li'a mastr'o hont'u pro si'a koler'o. La ĉiel'o li'n ben'u! Filozof'o'j, Krist'an'o'j! ĉu vi tio'n leg'is?

« Jen, Joannetti, mi dir'is, kur'u por aĉet'i la bros'o'n.—Sed, sinjor'o, ĉu vi vol'as rest'i tiel, kun unu ŝu'o blank'a kaj la ali'a nigr'a?—Ir'u, mi dir'as, por aĉet'i la bros'o'n; las'u, las'u tiu'n polv'o'n sur mi'a ŝuo ». [p. 22]

Li el'ir'is; mi pren'is la ĉifon'o'n, kaj mi plezur'eg'e pur'ig'is mi'a'n ŝu'o'n mal'dekstr'a'n, sur kiu'n mi fal'ig'is pent'a'n larm'o'n.

Ĉapitr'o XX

La mur'o'j de mi'a ĉambr'o est'as proviz'it'a'j je gravur'aĵ'o'j kaj pentr'aĵ'o'j, kiu'j ĝi'n mir'ig'e bel'ig'as. Mi tut'kor'e dezir'us ekzamen'ig'i ili'n al la leg'ant'o, unu'j'n post ali'a'j por li'n amuz'i kaj distr'i en la voj'o, kiu'n ni dev'os sekv'i por ir'i al mi'a skrib'tabl'o; sed tiel ne'ebl'e est'as rakont'i ĝust'e pentr'aĵ'o'n, kiel far'i, laŭ pri'skrib'o, portret'o'n simil'a'n. Kiel kor'tuŝ'it'a li est'us, rigard'ant'e ekzempl'e la unu'a'n gravur'aĵ'o'n, kiu prezent'iĝ'as antaŭ la okul'o'j!—Li vid'us la mal'feliĉ'a'n « Ĉarloto » viŝ'ant'a mal'rapid'e kaj per trem'ant'a man'o la pistol'o'j'n de Albert'o. Nigr'a'j antaŭ'sent'o'j kaj ĉiu'j turment'iĝ'o'j de sen'esper'a kaj ne'konsol'ebl'a am'o est'as sign'it'a'j sur ŝi'a fizionomi'o; dum la sen'ekscit'a Albert'o, ĉirkaŭ'it'a de sak'o'j da proces'aĵ'o'j kaj ĉiu'spec'a'j mal'nov'a'j paper'o'j, si'n turn'as mal'varm'e por dezir'i al si'a amik'o bon'a'n vojaĝ'o'n. Kiom da foj'o'j mi est'is tent'at'a dis'romp'i la vitr'o'n, kiu kovr'as tiu'n gravur'aĵ'o'n, por de'tir'i tiu'n Albert'o'n de li'a tabl'o, por li'n dis'ŝir'i, por li'n pied'frap'ad'i! Sed ĉiam rest'os tro mult'a'j Albert'o'j en tiu ĉi mond'o. Kiu sent'em'a hom'o ne hav'as si'a'n, kun kiu li est'as dev'ig'it'a kun'viv'i, kaj kontraŭ kiu la konfid'o'j de l’anim'o, la dolĉ'a'j kor'mov'o'j, kaj la ek'salt'o'j de la fantazi'o dis'romp'iĝ'as kiel la ond'o'j kontraŭ ŝton'eg'o'j? Feliĉ'a tiu, kiu trov'as amik'o'n, kies kor'o kaj anim'o taŭg'as por li; amik'o, kiu unu'iĝ'as kun li per konform'ec'o de gust'o'j, sent'o'j kaj sci'aĵ'o'j; amik'o ne turment'at'a de glor'am'o aŭ profit'am'o, kaj prefer'ant'a la ombr'aĵ'o'n de arb'o al la luks'o de kort'eg'o!—Feliĉ'a tiu, kiu posed'as amik'o'n! [p. 23]

Ĉapitr'o XXI

Mi hav'is unu; la mort'o li'n for'pren'is de mi; ĝi kapt'is li'n en la komenc'o de li'a voj'o, en la moment'o, kiam li'a amik'ec'o far'iĝ'is neces'eg'a bezon'o por mi'a kor'o.—Ni sub'ten'is unu la ali'a'n en la mal'facil'a'j labor'o'j milit'a'j; ni hav'is unu pip'o'n por ambaŭ; ni trink'is el la sam'a pokal'o; ni kuŝ'is sub la sam'a tend'o; kaj en la mal'ĝoj'a'j cirkonstanc'o'j nun'a'j, la lok'o, kie ni viv'ad'is kun'e, est'is por ni nov'a patr'uj'o. Mi vid'is li'n el'met'it'a antaŭ ĉiu'j danĝer'o'j de milit'o, kaj de milit'o ruin'ig'a. La mort'o ŝajn'is ŝpar'i ni'n unu pro la ali'a; mil'foj'e ĝi el'uz'is si'a'j'n sag'o'j'n ĉirkaŭ li, ne li'n ating'ant'e; sed tio est'is por far'i li'a'n perd'o'n pli sent'ebl'a por mi. La bru'eg'o de la arm'o'j, la entuziasm'o, kiu kapt'as la anim'o'n je la ek'vid'o de la danĝer'o, ebl'e est'us mal'help'int'a'j li'a'j'n kri'o'j'n ven'i ĝis mi'a kor'o.—Li'a mort'o est'us util'a al li'a land'o kaj mal'util'a al li'a'j mal'amik'o'j—mi bedaŭr'us li'n mal'pli fort'e.—Sed perd'i li'n mez'e en la ĝoj'o de vintr'a loĝ'ad'o! Vid'i li'n mort'ant'a inter mi'a'j brak'o'j en la moment'o, kiam li ŝajn'is est'i san'eg'a, kiam ni'a amik'ec'o ankoraŭ pli'fort'iĝ'is en la ripoz'o kaj trankvil'ec'o! Ha! neniam mi konsol'iĝ'os! Tamen li'a memor'o jam ne viv'as, krom en mi'a kor'o; ĝi ne ekzist'as plu ĉe tiu'j, kiu'j viv'is ĉirkaŭ li kaj li'n anstataŭ'is; tiu ide'o far'as pli dolor'a por mi la pens'o'n de la perd'o de li. Sam'e la natur'o, indiferent'a al la sort'o de la est'aĵ'o'j, de'nov'e vest'as si'n per si'a bril'a rob'o printemp'a, kaj ornam'iĝ'as laŭ si'a tut'a bel'ec'o proksim'e de la tomb'ej'o, kie li ripoz'as. La arb'o'j kovr'iĝ'as per foli'o'j kaj inter'miks'as si'a'j'n branĉ'o'j'n, la bird'o'j kant'as en la foli'ar'o, la muŝ'o'j zum'as inter la flor'o'j; ĉio el'montr'as ĝoj'o'n kaj viv'em'o'n, en la loĝ'ej'o de la mort'o; kaj vesper'e, kiam la lun'o bril'as en la ĉiel'o kaj mi medit'as proksim'e de tiu mal'ĝoj'a lok'o, mi aŭd'as la gril'o'n gaj'e daŭr'ig'ant'a si'a'n ne'lac'iĝ'a'n kant'o'n, kaŝ'it'e sub la herb'o, [p. 24] kiu kovr'as la silent'a'n tomb'o'n de mi'a amik'o. La mal'rapid'a neni'iĝ'o de la est'aĵ'o'j kaj ĉiu'j mal'feliĉ'o'j de la hom'ar'o valor'as sam'e kiel neni'o en la grand'a ĉio.—La mort'o de sent'em'a hom'o mort'ant'a mez'e de si'a'j sen'konsol'a'j amik'o'j, kaj tiu de papili'o mort'ig'it'a de la mal'varm'a aer'o en flor'kalik'o, est'as du simil'a'j moment'o'j en la ir'ad'o de la natur'o. La hom'o est'as nur fantom'o, ombr'o, vapor'aĵ'o dis'iĝ'ant'a en la aer'o'n.

Sed la maten'a lum'o ek'blank'ig'as la ĉiel'o'n: la nigr'a'j ide'o'j, kiu'j mi'n mal'kviet'ig'is, dis'iĝ'as kun la nokt'o, kaj la esper'o re'nask'iĝ'as en mi'a kor'o.—Ne, tiu, kiu tiel lum'eg'ig'as la orient'o'n, ne bril'ig'is ĝi'n antaŭ mi'a'j okul'o'j por baldaŭ ĵet'i mi'n en la nigr'a'n neni'o'n; tiu, kiu etend'is tiu'n ne'mezur'ebl'a'n horizont'o'n, kiu konstru'is tiu'j'n grand'eg'a'j'n alt'aĵ'o'j'n, kies glaci'a'j supr'o'j est'as or'at'a'j de la sun'o, est'as la sam'a, kiu ordon'is, ke mi'a kor'o bat'u kaj ke mi'a spirit'o pens'u.

Ne, mi'a amik'o ne en'ir'is en la neni'o'n; kiu ajn est'as la bar'il'o dis'ig'ant'a ni'n, mi re'vid'os li'n.—Ne sur silogism'o mi fond'as mi'a'n esper'o'n.—La flug'o de insekt'o tra'ir'ant'a la aer'o'n sufiĉ'as por konvink'i mi'n; kaj oft'e la vid'aĵ'o de la kamp'ar'o, la bon'odor'o de l’aer'o, kaj mi ne sci'as kia ĉarm'o ĉirkaŭ mi, tiel alt'ig'as mi'a'j'n pens'o'j'n, ke ne'venk'ebl'a pruv'o de sen'mort'ec'o per'fort'e en'ir'as mi'a'n anim'o'n kaj okup'as ĝi'n tut'a'n.

Ĉapitr'o XXII

Jam de long'e la ĵus skrib'it'a ĉapitr'o prezent'ad'is si'n al mi'a plum'o, kaj mi ĉiam est'is for'puŝ'int'a ĝi'n. Mi est'is promes'int'a al mi vid'ig'i en tiu ĉi libr'o nur la gaj'a'n flank'o'n de mi'a anim'o; sed tiu projekt'o for'kur'is de mi, kiel tiom'a'j ali'a'j! mi esper'as, ke la sent'em'a leg'ant'o pardon'os, se mi kaŭz'is al li kelk'a'j'n larm'o'j'n; kaj se iu opini'as, ke [p. 25] mi ver'e pov'us ne met'i tiu'n mal'ĝoj'a'n ĉapitr'o'n, li mem pov'as el'ŝir'i ĝi'n el si'a ekzempler'o, aŭ eĉ ĵet'i la libr'o'n en la fajr'o'n.

Sufiĉ'as al mi, se vi trov'as ĝi'n laŭ vi'a kor'o, mi'a kar'a Jenny, vi la plej bon'a kaj la plej am'at'a el la vir'in'o'j, vi la plej bon'a kaj la plej am'at'a el la frat'in'o'j; al vi mi dediĉ'as mi'a'n verk'o'n; se vi ĝi'n aprob'os, ĝi'n aprob'os ĉiu'j kor'o'j sent'em'a'j kaj delikat'a'j; kaj se vi pardon'os la mal'saĝ'aĵ'o'j'n, kiu'j'n mi kelk'foj'e el'las'as kontraŭ'vol'e, mi mal'tim'as ĉiu'j'n kritik'ant'o'j'n en la univers'o.

Ĉapitr'o XXIII

Nur unu vort'o'n mi dir'os pri la sekv'ant'a gravur'aĵ'o: ĝi est'as la famili'o de la mal'feliĉ'a Ugoleno mort'ant'a pro mal'sat'o. Ĉirkaŭ li, unu el li'a'j fil'o'j kuŝ'as sen'mov'e apud li'a'j pied'o'j; la ali'a'j prezent'as al li si'a'j'n sen'fort'ig'it'a'j'n brak'o'j'n kaj pet'as pri pan'o, dum la mal'feliĉ'a patr'o, apog'at'a al kolon'o de la mal'liber'ej'o, kun sen'mov'a vizaĝ'o, kun okul'o'j fiks'a'j kaj sovaĝ'a'j, en la terur'a kviet'ec'o kaŭz'it'a de la plej alt'a grad'o de la mal'esper'o—mort'as sam'temp'e si'a'n propr'a'n mort'o'n kaj tiu'n de ĉiu'j si'a'j infan'o'j, kaj sufer'as ĉio'n, kio'n la hom'o pov'as sufer'i.

Brav'a kavalir'o d’Assas, jen vi mort'as sub cent bajonet'o'j, per ek'pen'o kuraĝ'a, kun hero'ec'o, kiu'n oni jam ne kon'as nun'temp'e!

Kaj vi, mal'feliĉ'a nigr'ul'in'o plor'ant'a sub la palm'o'j! vi, kiu'n barbar'o, kred'ebl'e ne Angl'a, perfid'is kaj for'las'is;—kio'n mi dir'as? vi, kiu'n li kruel'e vend'is kiel mal'nobl'a'n sklav'in'o'n, malgraŭ vi'a am'o kaj vi'a serv'ad'o, malgraŭ la frukt'o de si'a am'o, kiu'n vi port'as en vi'a ventr'o,—mi ne pas'os preter vi'a portret'o, ne don'ant'e al vi la salut'o'n merit'it'a'n de vi'a sent'em'o kaj de vi'a'j mal'feliĉ'o'j!

Ni halt'u moment'o'n antaŭ tiu ali'a pentr'aĵ'o: tio est'as [p. 26] jun'a ŝaf'ist'in'o, kiu tut'e sol'a paŝt'as si'a'n brut'ar'o'n sur supr'o Alp'a; ŝi sid'as sur mal'jun'a trunk'o de abi'o renvers'it'a kaj blank'ig'it'a de la vintr'o'j; ŝi'a'j pied'o'j est'as kovr'it'a'j de larĝ'a'j foli'o'j de tuf'o de kakalio, kies flor'o siring'viol'a si'n etend'as super ŝi'a kap'o. Lavend'o, timian'o, anemon'o, centaŭre'o, ĉiu'spec'a'j flor'o'j, kiu'j'n oni mal'facil'e kultur'as en ni'a'j ĝarden'o'j kaj varm'ej'o'j kaj kiu'j nask'iĝ'as sur la Alp'o'j en la plen'a bel'ec'o primitiv'a, far'as bril'a'n tapiŝ'o'n, sur kiu vag'as ŝi'a'j ŝaf'o'j.—Am'ind'a ŝaf'ist'in'o! dir'u al mi, kie trov'iĝ'as la feliĉ'a ter'pec'o, sur kiu vi loĝ'as? El kia mal'proksim'a ŝaf'ej'o vi el'ir'is hodiaŭ maten'e je la aper'o de la maten'ruĝ'o?—Ĉu mi ne pov'us ir'i tie'n kaj viv'i kun vi? Sed, ho ve! la dolĉ'a kviet'ec'o, kiu'n vi ĝu'as, baldaŭ mal'aper'os. La demon'o de la milit'o, ne kontent'a kun la detru'o de urb'o'j, tuj port'os mal'kviet'ec'o'n kaj terur'o'n ĝis vi'a dezert'a rifuĝ'ej'o. Jam ven'as la soldat'o'j; mi vid'as ili'n ramp'ant'a'j de mont'o al mont'o, kaj proksim'iĝ'ant'a'j al la nub'o'j.—La bru'o de la paf'il'eg'o aŭd'iĝ'as en la alt'a loĝ'ej'o de la tondr'o.—For'kur'u, ŝaf'ist'in'o, rapid'ig'u vi'a'n brut'ar'o'n, kaŝ'u vi'n en la plej mal'proksim'a'j kaj dezert'a'j kavern'o'j; jam ne est'as ia ripoz'o sur tiu mal'ĝoj'a ter'o!

Ĉapitr'o XXIV

Mi ne sci'as, kiel tio ĉi okaz'as; de kelk'a temp'o mi'a'j ĉapitr'o'j ĉiam fin'iĝ'as laŭ funebr'a ton'o. Van'e, komenc'ant'e ili'n, mi turn'as mi'a'j'n okul'o'j'n sur kelk'a'n agrabl'a'n objekt'o'n; van'e mi ek'vetur'as dum kviet'a veter'o, mi baldaŭ sufer'as vent'eg'o'n, kiu de'klin'ig'as mi'n.—Por fin'i tiu'n mal'kviet'ec'o'n, kiu ne las'as mi'n mastr'a de mi'a'j ide'o'j kaj por trankvil'ig'i la bat'o'j'n de mi'a kor'o agit'it'a de tiom'a'j vid'aĵ'o'j kor'tuŝ'ant'a'j, mi neni'a'n ali'a'n rimed'o'n vid'as krom disertaci'o.—Jes, mi vol'as met'i tiu'n pec'o'n da glaci'o sur mi'a'n kor'o'n. [p. 27]

Kaj tiu disertaci'o est'os pri pentr'art'o; ĉar ne'ebl'e al mi est'as disertaci'i pri ia ali'a tem'o. Mi ne pov'as mal'supr'e'n'ir'i tut'e de la alt'aĵ'o, kiu'n mi ĵus ating'is; ceter'e tio ĉi est'as mi'a em'eg'o.

Mi preter'ir'ant'e dezir'us dir'i kelk'a'j'n vort'o'j'n pri la demand'o de super'ec'o inter la ĉarm'a pentr'art'o kaj la muzik'art'o; jes, i'o'n mi vol'as met'i en la pes'il'o'n, kvankam tio est'os nur sabl'er'o, atom'o.

Oni dir'as por la pentr'ist'o, ke li las'as i'o'n post si; li'a'j pentr'aĵ'o'j post'viv'as li'n kaj etern'ig'as li'a'n memor'o'n.

Oni respond'as, ke ankaŭ la muzik'verk'ist'o'j las'as oper'o'j'n kaj koncert'o'j'n; sed la muzik'o est'as reg'at'a de la mod'o; ne tiel la pentr'ad'o. La muzik'aĵ'o'j, kiu'j kor'tuŝ'is ni'a'j'n pra'patr'o'j'n est'as rid'ind'a'j por la nun'temp'a'j muzik'am'ant'o'j, kaj oni met'as ili'n en la ŝerc'a'j'n oper'o'j'n por rid'ig'i la pra'nep'o'j'n de tiu'j, kiu'j'n ili plor'ig'is iam.

La pentr'aĵ'o'j de Rafael'o ĉarm'os ni'a'n id'ar'o'n, kiel ili rav'is ni'a'j'n pra'patr'o'j'n.

Jen est'as mi'a sabl'er'o.

Ĉapitr'o XXV

Sed per kio mi'n interes'as, dir'is iam al mi S-no de Hautcastel, ke la muzik'o de Cherubini aŭ de Cimarosa mal'simil'as tiu'n de ili'a'j antaŭ'ul'o'j?—Kio'n signif'as, ke la mal'nov'a muzik'o rid'ig'as mi'n, se nur la nov'a kor'tuŝ'as mi'n agrabl'eg'e?—Ĉu est'as do neces'e por mi'a feliĉ'o, ke mi'a'j plezur'o'j simil'u tiu'j'n de mi'a pra'av'in'o? Kial vi parol'as al mi pri pentr'art'o? pri art'o kompren'at'a nur de tre mal'grand'a'nombr'a klas'o da person'o'j, dum la muzik'o rav'as ĉio'n, kio spir'as?

Mi ne bon'e sci'as en tiu ĉi moment'o, kio'n oni pov'us respond'i je tiu observ'o, kiu'n mi ne antaŭ'vid'is komenc'ant'e tiu'n ĉi ĉapitr'o'n. [p. 28]

Se mi est'us antaŭ'vid'int'a ĝi'n, mi ebl'e ne entrepren'us tiu'n disertaci'o'n. Kaj oni ne imag'u, ke tio ĉi est'as artifik'o de muzik'ist'o.—Mi ne est'as tia, mi tio'n ĵur'as,—ne, mi ne est'as muzik'ist'o; tio'n pov'as atest'i la ĉiel'o kaj ĉiu'j, kiu'j aŭd'is mi'n lud'ant'a je violon'o.

Sed supoz'it'e, ke la merit'o de ambaŭ art'o'j est'us egal'a, oni ne dev'us tro'rapid'e konklud'i pro la merit'o de l’art'o al la merit'o de l’art'ist'o.—Oni vid'as infan'o'j'n lud'ant'a'j je fortepian'o kiel majstr'o'j; oni neniam vid'is lert'a'n pentr'ist'o'n dek'du'jar'a'n.

Krom gust'o kaj sent'o, la pentr'art'o postul'as kap'o'n pens'ant'a'n, kiu'n ne bezon'as la muzik'ist'o'j. Oni ĉiu'tag'e vid'as sen'kap'a'j'n kaj sen'kor'a'j'n hom'o'j'n, kiu'j el violon'o, el harp'o tir'as ĉarm'a'j'n son'o'j'n. Oni pov'as dres'i la hom'a'n best'o'n, por ke ĝi lud'u je fortepian'o, kaj se ĝi est'as dres'it'a de lert'a instru'ist'o, la anim'o pov'as vojaĝ'i sen'ĝen'e, dum la fingr'o'j meĥanik'e produkt'as son'o'j'n, pri kiu'j ĝi si'n ne okup'as,—Kontraŭ'e oni ne pov'us pentr'i la plej simpl'a'n afer'o'n, se la anim'o ne uz'us por tio ĉiu'j'n si'a'j'n kapabl'o'j'n.

Se tamen iu imag'us disting'i la kompozici'o'n, de la muzik'lud'o, mi konfes'as, ke li embaras'us mi'n iom. Ho, ve! se ĉiu'j disertaci'em'ul'o'j est'us sincer'a'j, ili ĉiu'j fin'us tiel. Komenc'ant'e la ekzamen'o'n de demand'o, oni ordinar'e parol'as per dogm'a ton'o, ĉar oni est'as sekret'e decid'int'a, kiel mi est'is real'e decid'int'a por la pentr'art'o malgraŭ mi'a hipokrit'a sen'parti'ec'o; sed la disput'ad'o nask'as kontraŭ'parol'o'n, kaj ĉio fin'iĝ'as en dub'o.

Ĉapitr'o XXVI

Nun kiam mi est'as pli trankvil'a, mi tuj pen'os parol'i kviet'e pri la du portret'o'j, kiu'j sekv'as la pentr'aĵ'o'n de la Alp'a Ŝaf'ist'in'o. [p. 29]

Rafael'o! nur de vi pov'is est'i pentr'it'a vi'a portret'o. Kiu ali'a kuraĝ'us entrepren'i ĝi'n? Vi'a vizaĝ'o ne'kaŝ'em'a, sent'em'a, sprit'a, montr'as vi'a'n karakter'o'n kaj geni'o'n.

Por plaĉ'i al vi'a anim'o, mi lok'is apud vi la portret'o'n de vi'a am'at'in'o, kiu'n ĉiu'j hom'o'j de ĉiu'j cent'jar'o'j etern'e riproĉ'os pro la bel'eg'a'j verk'o'j, je kiu'j vi'a antaŭ'temp'a mort'o sen'ig'is la art'o'j'n.

Kiam mi ekzamen'as la portret'o'n de Rafael'o, mi sent'as mi'n pren'it'a de kvazaŭ religi'a respekt'o al tiu eminent'a hom'o, kiu en la printemp'o de si'a viv'o jam super'is ĉiu'j'n antikv'ul'o'j'n, kaj kies pentr'aĵ'o'j kaŭz'as la admir'o'n kaj mal'esper'o'n de la nun'temp'a'j art'ist'o'j.—Mi'a anim'o, admir'ant'e li'n, sent'as ek'indign'o'n kontraŭ tiu Ital'in'o, kiu prefer'is si'a'n am'o'n al si'a am'ant'o kaj kiu esting'is en si'a brust'o tiu'n ĉiel'a'n lum'il'o'n, tiu'n di'a'n geni'o'n.

Mal'feliĉ'ul'in'o! Ĉu vi do ne sci'is, ke Rafael'o est'is anonc'int'a pentr'aĵ'o'n pli bel'a'n ol tiu de la Ali'figur'iĝ'o? Ĉu vi ne'sci'is, ke vi inter vi'a'j brak'o'j prem'is la favor'it'o'n de la natur'o, la patr'o'n de l’entuziasm'o, alt'eg'a'n geni'ul'o'n, di'o'n?

Dum mi'a anim'o far'as tiu'j'n observ'o'j'n, ĝi'a kun'ul'o. turn'ant'e atent'a'n rigard'o'n sur la ĉarm'a'n vizaĝ'o'n de tiu pere'ig'a bel'ul'in'o, sent'as si'n pret'a pardon'i al ŝi la mort'o'n de Rafael'o.

Van'e mi'a anim'o riproĉ'as ĝi'n pro ĝi'a super'mezur'a mal'sever'ec'o, ĝi ne est'as aŭskult'at'a. En tia'j okaz'o'j far'iĝ'as inter tiu'j du moŝt'o'j strang'a dialog'o, kiu ĉiam fin'iĝ'as per la venk'o de la mal'bon'a princip'o, kaj kies specimen'o'n mi don'os en ali'a ĉapitr'o.

Ĉapitr'o XXVII

La gravur'aĵ'o'j kaj la pentr'aĵ'o'j, pri kiu'j mi ĵus parol'is, pal'iĝ'as kaj mal'aper'as je la unu'a ek'rigard'o al la sekv'ant'a [p. 30] pentr'aĵ'o; la sen'mort'a'j verk'o'j de Rafael'o, de La Koreĵo kaj de ĉiu'j Ital'a'j pentr'ist'o'j ne el'port'us la kompar'o'n.

Tial mi ĉiam konserv'as ĝi'n por la last'a pec'o, por la rezerv'aĵ'o, kiam mi hav'ig'as al kelk'a'j sci'am'ul'o'j la plezur'o'n vojaĝ'i kun mi, kaj mi pov'as cert'ig'i, ke de l’temp'o, kiam mi komenc'is montr'i tiu'n bel'eg'a'n pentr'aĵ'o'n al la kompetent'ul'o'j kaj al la mal'kler'ul'o'j, al la eminent'ul'o'j, al la meti'ist'o'j, al la vir'in'o'j kaj al la infan'o'j, eĉ al la best'o'j, mi ĉiam vid'is ĉiu'j'n rigard'ant'o'j'n vid'ig'ant'a'j, ĉiu laŭ si'a manier'o, sign'o'j'n de plezur'o kaj mir'o, tiel fidel'e la natur'o est'as tie prezent'at'a.

Kaj kiu'n pentr'aĵ'o'n, Sinjor'o'j, oni pov'us montr'i al vi, kiu'n vid'aĵ'o'n, Sinjor'in'o'j, oni pov'us met'i antaŭ vi'a'j'n okul'o'j'n, pli cert'a'n est'i aprob'it'a de vi, ol la fidel'a figur'o de vi mem? La pri'parol'it'a pentr'aĵ'o est'as spegul'o, kaj neni'u ĝis nun ek'pens'is kritik'i ĝi'n; por ĉiu'j, kiu'j ĝi'n rigard'as, ĝi est'as perfekt'a kaj ne'riproĉ'ebl'a pentr'aĵ'o.

Oni cert'e konfes'os, ke ĝi dev'as est'i rigard'at'a, kiel unu el la mir'ind'aĵ'o'j de la region'o, kie mi promen'ad'as.

Mi silent'os pri la plezur'o sent'at'a de la fizik'ist'o medit'ant'a pri la strang'a'j fenomen'o'j de la lum'o, kiu reprezent'as ĉiu'j'n objekt'o'j'n de la natur'o sur tiu polur'it'a supr'aĵ'o. La spegul'o inspir'as al la hejm'sid'a vojaĝ'ant'o mil interes'a'j'n pri'pens'o'j'n, mil observ'o'j'n, kiu'j ig'as ĝi'n util'a kaj grand'valor'a objekt'o.

Vi, kiu'n Am'o ten'is aŭ ten'as sub si'a potenc'o, sci'iĝ'u, ke antaŭ spegul'o ĝi akr'ig'as si'a'j'n sag'o'j'n kaj prepar'as si'a'j'n kruel'aĵ'o'j'n; tie ĝi ripet'as si'a'j'n manovr'o'j'n, lern'as si'a'j'n mov'o'j'n, pret'ig'as si'n por la milit'o, kiu'n ĝi vol'as komenc'i; tie ĝi ekzerc'iĝ'as al dolĉ'a'j rigard'o'j, al grimac'et'o'j, al lert'a'j koler'et'o'j, kiel aktor'o si'n ekzerc'as antaŭ si mem, antaŭ ol vid'ig'i si'n al la publik'o. Ĉiam sen'parti'a kaj ver'a, spegul'o re'send'as al la okul'o'j de la rigard'ant'o la hel'kolor'o'j'n de jun'ec'o kaj la sulk'o'j'n de mal'jun'ec'o, ne kalumni'ant'e nek flat'ant'e. Sol'a el ĉiu'j konsil'ant'o'j de alt'rang'ul'o, ĝi ĉiam dir'as al ili la ver'o'n. [p. 31]

Tiu ec'o dezir'ig'is al mi la el'trov'o'n de spegul'o moral'a, kie ĉiu'j hom'o'j pov'u vid'i si'n kun si'a'j virt'o'j kaj mal'virt'o'j. Mi eĉ pens'is propon'i ĉe ia akademi'o premi'o'n por tia el'trov'o; sed serioz'a pri'pens'ad'o el'montr'is al mi la sen'util'ec'o'n de tio.

Tiel mal'oft'e mal'bel'ul'o re'kon'as si'n kaj dis'romp'as la spegul'o'n! Van'e la spegul'o'j mult'obl'iĝ'as ĉirkaŭ ni kaj re'send'as kun geometri'a ĝust'ec'o la lum'o'n kaj la ver'o'n! en la moment'o, kiam la radi'o'j tuj penetr'os en ni'a'n okul'o'n kaj montr'os ni'n tia'j'n, kia'j ni est'as, la mem'estim'o en'glit'ig'as si'a'n tromp'ant'a'n prism'o'n inter ni kaj ni'a imag'o, kaj prezent'as al ni ni'a'n di'aĵ'o'n.

Kaj el ĉiu'j prism'o'j, kiu'j ekzist'is de la unu'a kre'it'a de la sen'mort'a Newton, neni'u posed'is tiel fort'a'n re'bril'pov'o'n, neni'u produkt'as tiel agrabl'a'j'n kaj hel'a'j'n kolor'o'j'n, kiel la prism'o de la mem'estim'o.

Nu, ĉar la ordinar'a'j spegul'o'j van'e vid'ig'as la ver'o'n, kaj ĉar ĉiu est'as kontent'a je si'a vizaĝ'o; ĉar ili ne pov'as kon'ig'i al la hom'o'j ili'a'j'n korp'a'j'n difekt'o'j'n, por kio util'us mi'a moral'a spegul'o? Mal'mult'a'j turn'us al ĝi si'a'j'n okul'o'j'n, kaj neni'u re'kon'us si'n en ĝi,—escept'e la filozof'o'j—eĉ pri ĉi-tio mi dub'as iom.

Akcept'ant'e la spegul'o'n tia'n, kia ĝi est'as, mi esper'as, ke neni'u mal'laŭd'os mi'n tial, ke mi ĝi'n ŝat'as pli alt'e, ol ĉiu'j'n pentr'aĵ'o'j'n de la Ital'a skol'o. La sinjor'in'o'j, kies gust'o ne pov'as est'i mal'ĝust'a kaj kies opini'o dev'as decid'i ĉio'n, ĝeneral'e turn'as si'a'n unu'a'n rigard'o'n al tiu pentr'aĵ'o, kiam ili en'ir'as en ĉambr'o'n.

Mil'foj'e mi vid'is sinjor'in'o'j'n kaj eĉ sinjor'et'o'j'n forges'ant'a'j en bal'o si'a'j'n am'ant'o'j'n aŭ am'at'in'o'j'n, la danc'ad'o'n kaj ĉiu'j'n plezur'o'j'n de la fest'o, por rigard'ad'i kun vid'ebl'a prefer'o tiu'n ĉarm'a'n pentr'aĵ'o'n, kaj eĉ honor'i ĝi'n per ek'rigard'et'o mez'e de la plej viv'a'j danc'o'j.

Kiu do pov'us konkurenc'i kun ĝi pri la rang'o, kiu'n mi don'as al ĝi inter la ĉef'verk'o'j de la art'o de Apel'o? [p. 32]

Ĉapitr'o XXVIII

Mi fin'e al'ven'is tut'e proksim'e de mi'a skrib'tabl'o; jam mi pov'us eĉ tuŝ'i ĝi'a'n angul'o'n plej proksim'a'n, etend'ant'e la brak'o'n, kiam mi preskaŭ perd'is la frukt'o'n de ĉiu'j mi'a'j labor'o'j kaj eĉ la viv'o'n.—Est'us pli bon'e, se mi silent'us pri la mal'feliĉ'o okaz'int'a al mi, por ne sen'kuraĝ'ig'i la vojaĝ'ant'o'j'n; sed tiel mal'facil'e est'as renvers'iĝ'i, en la vojaĝ'seĝ'o, kiu'n mi uz'as, ke oni dev'ig'e konfes'os, ke por sufer'i tia'n danĝer'o'n, oni dev'as est'i mal'feliĉ'eg'a—tiel mal'feliĉ'a kiel mi. Mi trov'is mi'n kuŝ'ant'a sur la plank'o, tut'e renvers'it'e, kaj tio ĉi tiel rapid'e, tiel ne'atend'it'e, ke mi preskaŭ dub'us pri mi'a mal'feliĉ'aĵ'o, se tint'ad'o en la kap'o kaj fort'a dolor'o en la mal'dekstr'a ŝultr'o ne pruv'us al mi tro klar'e la real'ec'o'n de ĝi.

Ankaŭ tio est'is mal'bon'a ŝerc'o de mi'a du'on'o.—Tim'ig'it'e de la voĉ'o de mizer'ul'o ne'atend'it'e pet'ant'a almoz'o'n ĉe la pord'o, kaj de la boj'o de Rozino, ĝi subit'e turn'is mi'a'n seĝ'eg'o'n, antaŭ ol mi'a anim'o pov'is avert'i ĝi'n, ke mal'antaŭ'e mank'is brik'o; la puŝ'o est'is tiel fort'a, ke mi'a vojaĝ'seĝ'o tut'e sen'ekvilibr'iĝ'is kaj renvers'iĝ'is sur mi'n.

Mi konfes'as, ke tiu ĉi est'as unu el la okaz'o'j, en kiu'j mi hav'is plej fort'a'n kaŭz'o'n por plend'i je mi'a anim'o; ĉar anstataŭ ol bedaŭr'i la for'est'o'n ĵus far'it'a'n kaj riproĉ'i si'a'n kun'ul'o'n pri ĝi'a tro'rapid'em'o, ĝi tiel perd'is la moder'ec'o'n, ke ĝi plej best'e ek'koler'is kaj ofend'is per parol'o'j tiu'n mizer'a'n sen'kulp'ul'o'n.—« Mallaboremulo! ir'u labor'i. » ĝi dir'is (mal'bon'eg'a al'parol'aĵ'o el'trov'it'a de avar'a kaj kruel'a riĉ'ul'ar'o). « Sinjoro, li tiam dir'is por pli'dolĉ'ig'i mi'n, mi est'as el Chambéry…—Des pli mal'bon'e por vi.—Mi est'as Ĵak'o; mi'n vi vid'is en la kamp'ar'o; mi konduk'ad'is la ŝaf'o'j'n al la herb'ej'o'j…—Kio'n vi ven'as tie'n ĉi por far'i? » Mi'a anim'o komenc'is pent'i pri la mal'ĝentil'ec'o de mi'a'j unu'a'j parol'o'j.—Mi eĉ kred'as, ke ĝi [p. 33] pent'is pri ili, iom antaŭ ol el'parol'i ili'n. Oft'e tiel, ne atend'it'e trov'ant'e dum la kur'o fos'o'n aŭ ŝlim'ej'o'n, oni vid'as ĝi'n, sed jam ne hav'as la temp'o'n evit'i ĝi'n.

Rozino plen'ig'is mi'a'n re'prudent'iĝ'o'n kaj pent'o'n; ĝi est'is re'kon'int'a Ĵak'o'n, kiu oft'e divid'is kun ŝi si'a'n pan'o'n, kaj ŝi montr'is al li per si'a'j kares'o'j si'a'n memor'o'n kaj dank'ec'o'n.

Dum tiu temp'o, Joannetti, kolekt'int'e la rest'aĵ'o'j'n de mi'a manĝ'o, difin'it'a'j'n por li'a propr'a manĝ'o, ne ŝancel'iĝ'ant'e don'is ili'n al Ĵak'o.

Kompat'ind'a Joannetti!

Tiel, dum mi'a vojaĝ'o, mi ricev'as de mi'a serv'ant'o kaj de mi'a hund'in'o instru'o'n pri filozofi'o kaj human'ec'o.

Ĉapitr'o XXIX

Antaŭ ol daŭr'ig'i, mi vol'as for'ig'i dub'o'n ebl'e en'ir'int'a'n en la pens'o'n de la leg'ant'o'j.

Por neni'o en la mond'o mi vol'us, ke oni suspekt'u mi'n, ke mi entrepren'is tiu'n ĉi vojaĝ'o'n nur tial, ke mi ne sci'is kio'n far'i, kaj, por tiel dir'i, dev'ig'it'e de la cirkonstanc'o'j; mi cert'ig'as tie ĉi kaj mi ĵur'as je tio, kio est'as al mi plej kar'a, ke mi intenc'is entrepren'i ĝi'n jam long'e antaŭ la far'iĝ'o, per kiu mi perd'is la liber'ec'o'n dum kvar'dek du tag'o'j.

Tiu ĉi dev'ig'it'a izol'ec'o est'is nur okaz'o por ek'voj'ir'i pli fru'e.

Mi sci'as, ke la propr'a'vol'a protest'o, kiu'n mi ĵus far'is, ŝajn'os suspekt'ind'a al kelk'a'j person'o'j;—sed mi ankaŭ sci'as, ke la suspekt'em'ul'o'j ne leg'os tiu'n ĉi libr'o'n;—ili hav'as sufiĉ'e da okup'o'j hejm'e kaj ĉe si'a'j amik'o'j; mult'a'j'n ali'a'j'n zorg'o'j'n ili hav'as;—kaj la bon'ul'o'j kred'os al mi.

Mi konfes'as tamen, ke mi est'us prefer'int'a okup'i mi'n per tiu ĉi vojaĝ'o en ali'a temp'o, kaj ke mi elekt'us por plen'um'i ĝi'n la grand'a'n Fast'o'n, prefer'e ol la Karnaval'o'n; [p. 34] sed filozofi'a'j pri'pens'o'j send'it'a'j al mi de la ĉiel'o help'is al mi fort'e por el'port'i la sen'iĝ'o'n de la plezur'o'j, kiu'j'n Torin'o prezent'as amas'e en tiu'j ĉi moment'o'j de bru'o kaj agit'o.—Tre cert'e est'as, mi dir'is al mi, ke la mur'o'j de mi'a ĉambr'o ne est'as tiel bel'eg'e ornam'it'a'j, kiel la mur'o'j de bal'a salon'o; la silent'ad'o de mi'a kamer'o ne tiel valor'as, kiel la agrabl'a bru'ad'o de muzik'o kaj danc'o; sed inter la eminent'a'j person'o'j, kiu'j trov'iĝ'as en tiu'j fest'o'j, est'as cert'e mult'a'j pli mal'kontent'a'j ol mi.

Kaj kial mi pens'us nur pri tiu'j, kiu'j est'as en situaci'o pli agrabl'a, dum la mond'o est'as plen'a je hom'o'j mal'pli feliĉ'a'j ol mi mem?—Anstataŭ ol transport'i mi'n per la fantazi'o en tiu'n bel'eg'a'n Kazin'o'n, kie tiom'a'j bel'ul'in'o'j est'as mal'lum'ig'it'a'j de la jun'a Eŭgeni'o, por trov'i mi'n feliĉ'a mi nur bezon'as halt'i moment'o'n en la strat'o'j, kiu'j konduk'as tie'n.—Ar'o da mal'feliĉ'ul'o'j, kuŝ'ant'a'j du'on'e nud'a'j sub la pord'eg'o'j de tiu'j ĉi riĉ'eg'a'j loĝ'ej'o'j, ŝajn'as tuj pere'ont'a'j pro mal'varm'o kaj mizer'o.—Kia vid'aĵ'o! Mi dezir'us, ke tiu ĉi paĝ'o de mi'a libr'o est'u legat'a de la tut'a mond'o; mi dezir'us, oni sci'u, ke en tiu ĉi urb'o, kie ĉio vid'ig'as la riĉ'ec'eg'o'n dum la plej mal'varm'a'j nokt'o'j de la vintr'o, amas'o da mizer'ul'o'j dorm'as sen'ŝirm'e, kun la kap'o apog'it'a sur lim'ŝton'o aŭ sojl'o de palac'o.

Tie ĉi est'as grup'o da infan'o'j, prem'iĝ'ant'a'j unu kontraŭ la ali'a'j por ne mort'i pro mal'varm'o.—Tie est'as vir'in'o trem'ant'a kaj sen voĉ'o por plend'i.—La preter'ir'ant'o'j ir'as kaj ven'as ne tuŝ'at'a'j de vid'aĵ'o, al kiu ili jam kutim'is.—La bru'o de kaleŝ'o'j, la voĉ'o de mal'sobr'ec'o, la ĉarm'a'j son'o'j de muzik'o, en'miks'iĝ'as kelk'foj'e je la kri'o'j de tiu'j kompat'ind'ul'o'j kaj kun'far'as terur'a'n sen'agord'aĵ'o'n.

Ĉapitr'o XXX

Tiu, kiu rapid'us juĝ'i urb'o'n laŭ la antaŭ'a ĉapitr'o, tromp'iĝ'us mult'e. Mi parol'is pri la tie'a'j mizer'ul'o'j, pri ili'a'j [p. 35] mal'ĝoj'a'j kri'o'j kaj pri la indiferent'ec'o de kelk'a'j person'o'j kontraŭ ili; sed mi neni'o'n dir'is pri la ar'o da bon'far'ul'o'j, kiu'j dorm'as, dum la ceter'a'j si'n amuz'as, kiu'j lev'iĝ'as je la unu'a ek'bril'et'o de la tag'o kaj ir'as help'i al la mal'feliĉ'ul'o'j sen atest'ant'o'j kaj sen fanfaron'ad'o.—Ne, mi ne silent'os pri tio!—mi vol'as ĝi'n skrib'i sur la post'a flank'o de la paĝ'o, « kiun la tut'a univers'o dev'as legi ».

Tiel divid'int'e si'a'n riĉ'ec'o'n kun si'a'j ge'frat'o'j kaj verŝ'int'e balzam'o'n en tiu'j'n kor'o'j'n ĉif'it'a'j'n de la dolor'o, ili ir'as en la preĝ'ej'o'j'n, dum la lac'ig'it'a'j mal'virt'ul'o'j dorm'as sur lanug'a kusen'eg'o; ili propon'as al Di'o si'a'j'n preĝ'o'j'n kaj dank'as al li por li'a'j bon'far'o'j. Ankoraŭ inter'batal'as en la sankt'ej'o la lum'o de sol'ec'a lamp'o kaj la nask'iĝ'ant'a tag'o, kaj ili jam genu'fleks'as antaŭ la altar'o'j;—tiam la Etern'ul'o, kvankam koler'ig'it'a de la mal'bon'ec'o kaj avar'ec'o de la hom'o'j, de'ten'as si'a'n fulm'o'n pret'a'n por frap'i.

Ĉapitr'o XXXI

Mi vol'is i'o'n dir'i pri tiu'j mal'feliĉ'ul'o'j en mi'a vojaĝ'o, ĉar la pens'o pri ili'a mizer'o oft'e distr'is mi'n dum la voj'ir'o. Kelk'foj'e, tuŝ'it'e de la diferenc'o inter ili'a situaci'o kaj la mi'a, mi subit'e halt'ig'is mi'a'n kaleŝ'o'n, kaj mi'a ĉambr'o ŝajn'is al mi mir'ind'e pli'bel'ig'it'a. Kia sen'util'a luks'o! Ses seĝ'o'j, du tabl'o'j, skrib'tabl'o, spegul'o; kia vant'a parad'o! Precip'e mi'a lit'o, mi'a lit'o blank'a kaj roz'kolor'a, kaj mi'a'j du matrac'o'j, ŝajn'is vet'batal'i kontraŭ la bel'eg'ec'o kaj la komfort'em'o de la Azi'a'j monark'o'j.—Tiu'j ĉi pri'pens'o'j ig'is sen'signif'a'j por mi la plezur'o'j'n al mi ne'permes'it'a'j'n. De pri'pens'o al pri'pens'o, mi'a atak'o de filozofi'o far'iĝ'is tia, ke mi pov'us vid'i bal'o'n en najbar'a ĉambr'o, mi pov'us aŭd'i muzik'o'n de violon'o'j kaj klarnet'o'j, ne ek'mov'iĝ'ant'e de mi'a lok'o;—mi pov'us aŭd'i per ambaŭ orel'o'j la bel'son'a'n voĉ'o'n de Markesini, tiu'n voĉ'o'n, kiu tiel oft'e ekscit'eg'is [p. 36] mi'n—jes, ĝi'n mi pov'us aŭd'i ne ŝancel'iĝ'ant'e; pli ol tio, mi pov'us rigard'i sen ia ekscit'o la plej bel'a'n vir'in'o'n de Torin'o, Eŭgeni'o'n mem, ornam'it'a'n de la kap'o ĝis la pied'o'j per la man'o'j de fraŭl'in'o Rapous1.—Tio ĉi tamen est'as ne tiel cert'a.

Ĉapitr'o XXXII

Sed permes'u, Sinjor'o'j, ke mi demand'u: Ĉu vi amuz'iĝ'as tiel, kiel antaŭ'e, en bal'o aŭ teatr'o?—Koncern'e mi'n, mi konfes'as tio'n, de kelk'a temp'o ĉiu'j grand'a'nombr'a'j kun'ven'o'j kaŭz'as al mi kvazaŭ'a'n terur'o'n.—Mi tie est'as vizit'at'a de funebr'a sonĝ'o.—Van'e mi pen'as for'pel'i ĝi'n, ĝi ĉiam re'ven'as, kiel la sonĝ'o de Atalio.—Ebl'e ĉar la anim'o, super'akv'it'a hodiaŭ de pens'o'j mal'lum'a'j kaj de kor'tuŝ'ant'a'j vid'aĵ'o'j, trov'as ĉie kaŭz'o'j'n por mal'ĝoj'o—kiel difekt'it'a stomak'o ŝanĝ'as en venen'o'j'n la plej san'ig'a'j'n manĝ'aĵ'o'j'n.—Est'u kiel est'as, jen mi'a sonĝ'o:—Kiam mi star'as en unu el tiu'j fest'o'j, mez'e de tiu ar'o da hom'o'j afabl'a'j kaj kares'a'j, kiu'j danc'as, kant'as, plor'as antaŭ la tragedi'o'j, kiu'j montr'as nur ĝoj'o'n, sincer'ec'o'n kaj bon'kor'o'n, mi pens'as:—Se en tiu'n ĉi bon'manier'a'n societ'o'n subit'e en'ir'us blank'a urs'o, filozof'o, tigr'o, aŭ ia ajn tia'spec'a best'o, kiu supr'e'n'ir'ant'e sur la orkestr'a'n stabl'o'n kri'us per fort'eg'a voĉ'o:

« Kompatindaj hom'o'j! Aŭskult'u la ver'o'n parol'ant'a per mi'a buŝ'o: Vi est'as sub'prem'it'a'j, sklav'ig'it'a'j, vi est'as mal'feliĉ'a'j, vi enu'as;—el'ir'u el tiu dorm'ad'o! »

« Vi muzik'ist'o'j, komenc'u, dis'romp'ant'e tiu'j'n muzik'il'o'j'n sur vi'a'j'n kap'o'j'n; ĉiu si'n arm'u per ponard'o; de nun ne pens'u pri amuz'o'j kaj fest'o'j; supr'e'n'ir'u al la loĝi'o'j kaj buĉ'u ĉiu'j'n; la vir'in'o'j ankaŭ tremp'u si'a'j'n tim'em'a'j'n man'o'j'n en la sang'o'n! » [p. 37]

« Eliru, vi est'as liber'a'j; for'tir'u vi'a'n reĝ'o'n de li'a tron'o kaj vi'a'n Di'o'n el li'a sankt'ej'o! »

—Nu! Tio'n, kio'n la tigr'o dir'is, kiom da tiu'j ĉarm'a'j hom'o'j ĝi'n plen'um'os? Kiom da ili ebl'e pens'is pri tio, antaŭ ol ĝi en'ir'is! Kiu sci'as?—Ĉu oni ne danc'is en Parizo antaŭ kvin jar'o'j2?

« Joannetti, ŝlos'u la pord'o'j'n kaj fenestr'o'j'n.—Mi ne vol'as plu vid'i la lum'o'n; neni'u hom'o en'ir'u mi'a'n ĉambr'o'n;—met'u glav'o'n proksim'e de mi'a man'o;—el'ir'u vi mem, kaj ne aper'u plu antaŭ mi! »

Ĉapitr'o XXXIII

« Ne, ne, rest'u, Joannetti; rest'u, mal'feliĉ'a jun'ul'o: kaj vi ankaŭ Rozino mi'a, kiu diven'as mi'a'j'n ĉagren'o'j'n kaj kviet'ig'as ili'n per vi'a'j kares'o'j; ven'u, Rozino mi'a, ven'u.—V konsonant'o kaj ripoz'ej'o. »

Ĉapitr'o XXXIV

La fal'o de mi'a vojaĝ'seĝ'o util'is al la leg'ant'o, far'ant'e mi'a'n vojaĝ'o'n mal'pli long'a je almenaŭ dek'du'o da ĉapitr'o'j, ĉar re'lev'iĝ'int'e mi trov'is mi'n antaŭ kaj tre proksim'e de mi'a skrib'tabl'o, kaj mi plu ne hav'is temp'o'n por pri'pens'ad'i pri la grand'nombr'o da desegn'aĵ'o'j kaj pentr'aĵ'o'j, kiu'j'n mi est'is ankoraŭ vizit'ont'a, kio pov'us pli'long'ig'i mi'a'j'n ekskurs'o'j'n pri la pentr'art'o.

Las'int'e do dekstr'e la portret'o'j'n de Rafael'o kaj li'a am'at'in'o, Kavalir'o'n d’Assas, kaj la Ŝaf'ist'in'o'n Alp'a'n, kaj ir'ant'e mal'dekstr'e'n al la fenestr'o, oni ek'vid'as mi'a'n skrib'tabl'o'n: ĝi est'as la unu'a kaj plej vid'ebl'a objekt'o, [p. 38] kiu prezent'as si'n antaŭ la okul'o'j de la vojaĝ'ant'o, sekv'ant'e la voj'o'n ĵus dir'it'a'n.

Ĝi est'as super'kovr'it'a de kelk'a'j bret'o'j, kiu'j serv'as kiel bibliotek'o; la tut'o est'as kron'it'a per bust'o plen'ig'ant'a la piramid'o'n, kaj tiu ĉi objekt'o est'as la plej grav'a ornam'aĵ'o de la region'o.

Tir'int'e la unu'a'n tir'kest'o'n dekstr'a'n, oni trov'as skrib'il'ar'o'n, ĉiu'spec'a'n paper'o'n, pret'ig'it'a'j'n plum'o'j'n, sigel'vaks'o'n.—Ĉio tio ĉi don'us al la plej mal'diligent'a hom'o la dezir'o'n skrib'i.—Mi'a kar'a Jenny, mi est'as cert'a, ke, se vi okaz'e mal'ferm'us tiu'n tir'kest'o'n, vi respond'us la leter'o'n, kiu'n mi skrib'is al vi en la antaŭ'a jar'o.—En la kontraŭ'a tir'kest'o kuŝ'as konfuz'e kun'met'it'a'j la material'o'j por la kor'tuŝ'a rakont'o pri la mal'liber'ul'in'o de Pignerol, kiu'n vi baldaŭ leg'os, kar'a'j amik'o'j3.

Inter tiu'j du tir'kest'o'j est'as profund'aĵ'o, kie'n mi ĵet'as la leter'o'j'n, laŭ tio kiel mi ricev'as ili'n; oni trov'as tie ĉiu'j'n leter'o'j'n ricev'it'a'j'n de dek jar'o'j. La plej mal'nov'a'j est'as ord'ig'it'a'j laŭ la dat'o'j en kelk'a'j pak'o'j; la nov'a'j est'as inter'miks'it'a'j; kelk'a'j rest'as de la temp'o de mi'a plej fru'a jun'ec'o.

Kia plezur'o re'vid'i en tiu'j ĉi leter'o'j la interes'a'j'n situaci'o'j'n de ni'a'j unu'a'j jar'o'j, trans'lok'iĝ'i de'nov'e en tiu'j'n feliĉ'a'j'n temp'o'j'n neniam re'ven'ont'a'j'n!

Ha! kiel plen'a est'as mi'a kor'o! Kiel mal'gaj'e ĝi ĝu'as, dum mi'a'j okul'o'j tra'leg'as la lini'o'j'n skrib'it'a'j'n de person'o, kiu jam ne viv'as! Jen li'a skrib'aĵ'o, li'a kor'o konduk'is li'a'n man'o'n, al mi li skrib'is tiu'n leter'o'n, kaj neni'o pli ol tiu leter'o rest'as al mi pri li!

Kiam mi en'met'as la man'o'n en tiu'n lok'et'o'n, mi mal'facil'e for'ir'as antaŭ la fin'o de la tag'o. Tia'manier'e vojaĝ'ant'o tra'ir'as rapid'e kelk'a'j'n provinc'o'j'n de Ital'uj'o, far'ant'e rapid'eg'e supr'aĵ'a'j'n observ'o'j'n, kaj halt'ad'as en Romo dum tut'a'j monat'o'j.—Tiu ĉi est'as la plej riĉ'a part'o de la min'ej'o, kiu'n mi ekspluat'as. Kia ali'iĝ'o en mi'a'j ide'o'j kaj sent'o'j! kia [p. 39] diferenc'o en mi'a'j amik'o'j! Kiam mi ekzamen'as ili'n tiam kaj hodiaŭ, mi vid'as ili'n mort'ig'e agit'it'a'j de projekt'o'j, kiu'j nun ne interes'as plu ili'n. Okaz'int'aĵ'o ŝajn'is al ni grand'a mal'feliĉ'o; sed mank'as la fin'o de la leter'o, kaj tut'e forges'it'a est'as la okaz'int'aĵ'o; mi ne pov'as sci'i, pri kio oni parol'is.—Mil antaŭ'juĝ'o'j sieĝ'is ni'n; la mond'o kaj la hom'o'j est'is tut'e ne'kon'at'a'j de ni! sed kia varm'ec'o en ni'a'j rilat'o'j! kia intim'a amik'ec'o! kia sen'lim'a konfid'ec'o!

Ni est'is feliĉ'a'j per ni'a'j erar'o'j.—Kaj nun?—Ha, ne tiel est'as nun! Ni dev'is leg'i, kiel la ceter'a'j, en la hom'a kor'o;—kaj la ver'o, fal'ant'e apud ni kiel bomb'o, detru'is je ĉiam la sorĉ'a'n palac'o'n de iluzi'o.

Ĉapitr'o XXXV

Facil'e mi pov'us skrib'i ĉapitr'o'n pri jen'a sek'iĝ'int'a roz'o, se mi tio'n vol'us, kaj se la objekt'o est'us ind'a je tio: ĝi est'as flor'o de la antaŭ'jar'a karnaval'o. Mi mem de'ŝir'is ĝi'n en la varm'ej'o'j de Valentin, kaj en la vesper'o, unu hor'o'n antaŭ la bal'o, plen'a je esper'o kaj kun ĝoj'a kor'mov'o, mi ir'is propon'i ĝi'n al S-no de Hautcastel. Ŝi pren'is ĝi'n, met'is ĝi'n sur si'a'n tualet'tabl'o'n, neniel rigard'int'e ĝi'n nek mi'n.—Sed kiel ŝi pov'us atent'i al mi? Ŝi est'is okup'at'a je la rigard'ad'o de ŝi mem. Star'ant'e antaŭ grand'a spegul'o, kun la har'o'j jam aranĝ'it'a'j, ŝi don'is la last'a'n tuŝ'et'o'n al si'a ornam'iĝ'o; ŝi tiel fort'e pri'okup'iĝ'is, ŝi'a atent'o est'is tiel plen'e pren'it'a de la ĉiu'spec'a'j ruband'o'j, gaz'o'j kaj plum'fask'et'o'j amas'ig'it'a'j antaŭ ŝi, ke mi ne ricev'is eĉ rigard'o'n aŭ sign'o'n.—Mi sub'met'iĝ'is; mi humil'e ten'is pingl'o'j'n tut'e pret'a'j'n, aranĝ'it'a'j'n en mi'a man'o; sed ĉar ŝi'a pingl'uj'o est'is pli proksim'e, ŝi pren'is ili'n el si'a pingl'uj'o,—kaj se mi al'proksim'ig'is la man'o'n, ŝi pren'is ili'n el mi'a man'o—sen'prefer'e; kaj por ili'n trov'i, ŝi palp'et'is, ne de'turn'ant'e si'a'j'n okul'o'j'n de la spegul'o, el tim'o, ke ŝi si'n ne vid'os plu. [p. 40]

Iom da temp'o mi ten'is post ŝi du'a'n spegul'o'n, por ke ŝi pli bon'e juĝ'u pri si'a ornam'o; kaj ŝi'a vizaĝ'o, re'bril'ant'e de spegul'o al spegul'o, vid'ig'is al mi seri'o'n da koket'ul'in'o'j, el kiu'j neni'u atent'is mi'n. Fin'e, ĉu mi tio'n konfes'os? mi'a roz'o kaj mi prezent'is tre mal'bril'a'n vid'aĵ'o'n.

Mi fin'e perd'is la pacienc'o'n, kaj ne pov'ant'e jam kontraŭ'star'i al la koler'et'o, kiu mi'n ekscit'is, mi re'met'is en ĝi'a'n lok'o'n la spegul'o'n, kiu'n mi ten'is, kaj mi el'ir'is ĉagren'e, ne adiaŭ'dir'int'e.

« Ĉu vi for'ir'as? ŝi dir'is, turn'ant'e si'n flank'e'n, por vid'i profil'e si'a'n tali'o'n. Mi neni'o'n respond'is; sed mi aŭskult'is kelk'a'n temp'o'n post la pord'o, por sci'i la impres'o'n far'it'a'n de mi'a rapid'a el'ir'o.—Ĉu vi ne vid'as, ŝi dir'is al si'a ĉambr'ist'in'o post moment'a silent'o, ĉu vi ne vid'as, ke tiu ĉi korsaĵ'o est'as mult'e tro larĝ'a por mi'a tali'o, precip'e mal'supr'e, kaj ke oni bezon'as far'i fald'o'n per pingl'o'j? »

Kiel kaj kial tiu velk'int'a roz'o trov'iĝ'as sur bret'o de mi'a skrib'tabl'o, tio'n mi cert'e ne dir'os, ĉar mi anonc'is, ke sek'iĝ'int'a roz'o ne valor'as ĉapitr'o'n.

Rimark'u, Sinjor'in'o'j, ke mi neni'a'n observ'o'n far'as pri la aventur'o pri la sek'iĝ'int'a roz'o. Mi ne dir'as, ke S-no de Hautcastel est'is prav'a aŭ mal'prav'a atent'ant'e si'a'n ornam'iĝ'o'n prefer'e ol mi'n, aŭ ke mi hav'is la rajt'o'n est'i akcept'it'a ali'a'manier'e.

Kun ankoraŭ pli grand'a zorg'o mi evit'as el'tir'i el tio ĝeneral'a'j'n konklud'o'j'n pri la real'ec'o, la fort'o kaj la daŭr'o de la am'o de sinjor'in'o'j al ŝi'a'j amik'o'j.—Mi nur ĵet'os tiu'n ĉi ĉapitr'o'n (ĉar ĝi est'as ja ĉapitr'o) en la mond'o'n kun la ceter'o de la vojaĝ'o, ne adres'ant'e ĝi'n al iu kaj rekomend'ant'e ĝi'n al neni'u.

Mi al'met'os nur konsil'o'n por vi, Sinjor'o'j: vi bon'e kompren'u, ke en bal'a tag'o vi'a am'at'in'o ne est'as vi'a.

En la moment'o, kiam la ornam'iĝ'o komenc'as, la am'ant'o far'iĝ'as nur edz'o, kaj la sol'a bal'o est'as la am'ant'o. [p. 41]

Ĉiu'j sci'as ja, kio'n gajn'as edz'o, kiu vol'as am'at'iĝ'i per'fort'e; sub'met'iĝ'u do pacienc'e kaj rid'ant'e.

Kaj ne erar'u, sinjor'o; se oni plezur'e vid'as vi'n en la bal'o, tio ĉi ne est'as kiel am'ant'o'n, ĉar vi est'as nur edz'o; sed nur tial, ke vi est'as part'o el la bal'o, kaj sekv'e er'o de ŝi'a nov'a al'milit'aĵ'o; vi est'as part'um'o de am'ant'o; aŭ ebl'e tial, ke vi danc'as bon'e kaj ke vi tiel bril'ig'os ŝi'n; fin'e la kaŭz'o plej flat'a por vi en la bon'a akcept'o, kiu'n vi ricev'os, est'as, ke ŝi esper'as ĵaluz'ig'i si'a'j'n koleg'in'o'j'n montr'ant'e, kiel am'ant'o'n, vir'o'n tiel merit'a'n, kiel vi est'as; se ne est'us pro tio, ŝi eĉ ne rigard'us vi'n.

Tio ĉi do est'u kompren'it'a; vi dev'os sub'met'iĝ'i kaj atend'i ĝis vi'a rol'o de edz'o est'os fin'it'a.—Mi kon'as pli ol unu, kiu vol'us est'i kvit'a tiel mal'kar'e.

Ĉapitr'o XXXVI

Mi promes'is dialog'o'n inter mi'a anim'o kaj la ali'ul'o; sed kelk'a'j ĉapitr'o'j for'kur'as de mi, aŭ pli'bon'e kelk'a'j ali'a'j flu'as el mi'a plum'o kvazaŭ kontraŭ mi'a vol'o kaj de'klin'ig'as mi'a'j'n projekt'o'j'n: inter tiu'j est'as la ĉapitr'o de mi'a bibliotek'o, kiu'n mi far'os kiel ebl'e plej mal'long'a.—La kvar'dek du tag'o'j baldaŭ fin'iĝ'os kaj sam'long'a temp'o ne sufiĉ'us por plen'ig'i la pri'skrib'o'n de la riĉ'a land'o, kie mi tiel agrabl'e vojaĝ'as.

Mi'a bibliotek'o do konsist'as el roman'o'j, se mi tio'n dev'as konfes'i,—jes, roman'o'j kaj kelk'a'j elekt'it'a'j vers'libr'o'j.

Kvazaŭ mi'a'j ĉagren'o'j ne sufiĉ'us al mi, mi ankoraŭ volont'e part'o'pren'as en la ĉagren'o'j de mil fantazi'a'j person'o'j, kaj tiu'j'n ĉi mi sent'as tiel fort'e, kiel mi'a'j'n propr'a'j'n; kiom da larm'o'j mi verŝ'is pri tiu mal'feliĉ'a Klariso kaj pri la am'ant'o de Ĉarlot'o! [p. 42]

Sed, se mi tiel serĉ'as ne'ver'a'j'n dolor'o'j'n, mi kontraŭ'e trov'as en tiu fantazi'a mond'o: virt'o'n, bon'ec'o'n, ne'profit'em'o'n, ankoraŭ ne trov'it'a'j'n kun'ig'it'e en la real'a mond'o, kie mi viv'as.—Mi trov'as tie vir'in'o'n tia'n, kia'n mi dezir'as, ne mal'bon'humor'a'n, ne mal'serioz'a'n, ne mal'ver'em'a'n; mi neni'o'n dir'os pri ŝi'a bel'ec'o; oni fid'u al mi'a fantazi'o: mi far'as ŝi'n tiel bel'a, ke neni'o'n oni pov'as kritik'i en ŝi. Post'e, ferm'int'e la libr'o'n, kiu jam ne respond'as al mi'a'j ide'o'j, mi pren'as ŝi'n per la man'o, kaj ni kun'e tra'ir'as land'o'n mil'foj'e pli ĉarm'a'n, ol la Eden'o. Kia pentr'ist'o pov'us reprezent'i la sorĉ'a'n land'o'n, kie mi lok'is la di'aĵ'o'n de mi'a kor'o? kaj kia poet'o pov'os iam pri'skrib'i la fort'a'j'n kaj divers'a'j'n sent'o'j'n, kiu'j'n mi ĝu'as en tiu'j sorĉ'a'j region'o'j?

Kiel oft'e mi mal'ben'is tiu'n Kleveland-on, kiu ĉiu'minut'e en'ir'as nov'a'j'n mal'feliĉ'o'j'n, kiu'j'n li pov'us evit'i!—Mi ne pov'as toler'i tiu'n libr'o'n kaj tiu'n sekv'o'n da mal'feliĉ'eg'o'j; sed se mi pro distr'ec'o mal'ferm'as ĝi'n, mi nepr'e dev'as en'glut'i ĝi'n ĝis la fin'o.

Kiel mi las'us tiu'n mal'feliĉ'a'n hom'o'n ĉe la Abakisoj? Kio far'iĝ'us el li ĉe tiu'j sovaĝ'ul'o'j? Ankoraŭ mal'pli mi kuraĝ'us for'las'i li'n en la ekskurs'o, kiu'n li far'as por el'ir'i el kapt'it'ec'o.

Fin'e, mi tiel kor'e part'o'pren'as en li'a'j ĉagren'o'j, mi tiel fort'e interes'as mi'n por li'a kompat'ind'a famili'o, ke la ne'atend'it'a aper'o de la kruel'a'j Ruintonoj star'ig'as mi'a'j'n kap'har'o'j'n; mal'varm'a ŝvit'o ek'kovr'as mi'n, dum mi leg'as tiu'n ĉapitr'o'n kaj mi'a tim'eg'o est'as tiel fort'a, tiel real'a, kvazaŭ mi mem est'us tuj rost'ot'a kaj manĝ'ot'a.

Kiam mi sufiĉ'e plor'is kaj am'ind'um'is, mi serĉ'as kelk'a'n poet'o'n, kaj mi de'nov'e for'ir'as al ali'a mond'o.

Ĉapitr'o XXXVII

De la milit'ir'o de la Argonaŭt'o'j ĝis la kun'ven'o de la Eminent'ul'o'j, de la fund'o de la infer'o ĝis la last'a fiks'a [p. 43] stel'o trans la Lakt'a Voj'o, ĝis la fin'o de la univers'o, ĝis la pord'o'j de la ĥaos'o, jen est'as la vast'a kamp'o, kie mi trankvil'e promen'as laŭ'long'e kaj laŭ'larĝ'e kaj laŭ mi'a bon'vol'o; ĉar nek la temp'o, nek la spac'o mank'as al mi. Tie'n mi transport'as mi'a'n ekzist'ad'o'n, sekv'ant'e Homeron, Milton'o'n, Virgilion, Osian'o'n kaj ceter'a'j'n. Ĉiu'j far'iĝ'o'j okaz'int'a'j inter tiu'j du epok'o'j, ĉiu'j land'o'j, ĉiu'j mond'o'j, ĉiu'j est'aĵ'o'j ekzist'int'a'j inter tiu'j du temp'lim'o'j, ĉio tio ĉi est'as mi'a, aparten'as al mi tiel cert'e, tiel leĝ'e, kiel la ŝip'o'j en'ir'ant'a'j la Pire'o'n aparten'is al unu Aten'an'o.

Mi precip'e am'as la poet'o'j'n, kiu'j transport'as mi'n en la plej mal'nov'a'n antikv'ec'o'n: la mort'o de la ambici'a Agamemnon'o, la koler'o'j de Orest'o kaj la tut'a histori'o tragedi'a de la famili'o Atrea, persekut'at'a de la ĉiel'o, kaŭz'as al mi terur'o'n, kiu'n la nun'temp'a'j far'iĝ'o'j neniel pov'us nask'i en mi.

Jen est'as la fatal'a urn'o, kiu en'hav'as la cindr'o'j'n de Orest'o. Kiu ne ek'trem'us, vid'ant'e ĝi'n? Elektrino! Mal'feliĉ'a frat'in'o, kviet'iĝ'u: Orest'o mem al'port'as la urn'o'n kaj la cindr'o'j est'as tiu'j de li'a'j mal'amik'o'j!

Oni jam ne trov'as nun bord'o'j'n, kiel la bord'o'j de la Zanto kaj la Skamandr'o;—oni jam ne vid'as eben'aĵ'o'j'n, kiel tiu'j de Hesperi'o kaj Arkadi'o. Kie est'as nun la insul'o'j Lemnoso kaj Kreto? Kie est'as la grand'fam'a labirint'o? Kie la ŝton'eg'o, kiu'n la for'las'it'a Ariadn'o sur'verŝ'is per si'a'j larm'o'j?—Oni nun vid'as neni'a'n Teze'o'n, neni'a'n Herkules'o'n; la nun'temp'a'j hom'o'j kaj eĉ hero'o'j est'as pigme'o'j.

Kiam mi post'e vol'as don'i al mi scen'o'n de entuziasm'o kaj ĝu'i la tut'a'n fort'o'n de mi'a fantazi'o, mi kuraĝ'e ek'kapt'as la fald'o'j'n de flirt'ant'a rob'o de la alt'eg'a blind'ul'o de Albion'o en la moment'o, kiam li ek'salt'as al la ĉiel'o kaj proksim'iĝ'as al la Etern'ul'o.—Kia muz'o pov'is sub'ten'i li'n en tia alt'ec'o, kie'n neni'u hom'o antaŭ li kuraĝ'is turn'i si'a'j'n rigard'o'j'n?—De la blind'ig'a vestibl'o ĉiel'a, kiu'n la avar'a Mamon'o rigard'is per envi'a'j okul'o'j, mi kun [p. 44] terur'a sent'o pas'as al la vast'a'j kavern'o'j de la loĝ'ej'o Satan'a;—mi ĉe'est'as ĉe la infer'a konsil'iĝ'o, mi en'miks'iĝ'as kun la amas'o de la ribel'a'j spirit'o'j, kaj mi aŭskult'as ili'a'j'n parol'ad'o'j'n.

Sed tie ĉi mi dev'as konfes'i mal'virt'et'o'n, pri kiu mi oft'e riproĉ'is mi'n.

Mi ne pov'as ne interes'iĝ'i je tiu kompat'ind'a Satan'o, (mi parol'as pri la Satan'o de Milton'o), post kiam li est'as el'ĵet'it'a de la ĉiel'o. Kvankam mi mal'aprob'as la obstin'ec'o'n de la ribel'ul'o, mi konfes'as, ke la fort'ec'o, kiu'n li vid'ig'as en la tro'eg'a mal'feliĉ'o, kaj li'a grand'a kuraĝ'o, dev'ig'as mi'n kontraŭ'vol'e admir'i li'n.—Kvankam mi sci'as la mal'feliĉ'o'j'n de'ven'int'a'j'n de li'a pere'ig'a entrepren'o, kiam li per'fort'e mal'ferm'is la pord'eg'o'n de la infer'o, por ven'i mal'kviet'ig'i la edz'a'n viv'ad'o'n de ni'a'j unu'a'j ge'patr'o'j, mi malgraŭ ĉio ne pov'as dezir'i, eĉ moment'o'n, ke li dum la voj'ir'o pere'u en la konfuz'o de la ĥaos'o. Mi eĉ kred'as, ke mi volont'e help'us al li, se ne de'ten'us mi'n la hont'o. Mi sekv'as ĉiu'j'n li'a'j'n mov'o'j'n, kaj mi sent'as tiom da plezur'o, vojaĝ'ant'e kun li, kvazaŭ mi est'us en dec'a societ'o. Van'e mi dir'as al mi, ke li est'as ja diabl'o, ke li est'as pere'ig'ant'o de la hom'ar'o, ke li est'as ver'a demokrat'o, ne kiel tiu'j de Atenoj, sed kiel tiu'j de Parizo, ĉio tio ĉi ne korekt'as mi'n de mi'a antaŭ'juĝ'o.

Kia grand'eg'a projekt'o! kaj kia mal'tim'o en la plen'um'o de ĝi!

Kiam la vast'a'j kaj tri'obl'a'j pord'o'j de la infer'o subit'e mal'ferm'iĝ'is laŭ la tut'a larĝ'ec'o antaŭ li, kaj kiam la profund'a fos'o de la neni'o kaj nokt'o aper'is en si'a tut'a terur'o antaŭ li'a'j pied'o'j—li per mal'tim'a okul'o rigard'is la mal'lum'a'n imperi'o'n ĥaos'a'n; kaj, sen ŝancel'iĝ'o, mal'volv'ant'e si'a'j'n larĝ'a'j'n flug'il'o'j'n, kiu'j pov'us kovr'i tut'a'n arme'o'n, li ek'ĵet'is si'n en la sen'fund'aĵ'o'n.

Tio'n ne far'us la plej sen'tim'a kuraĝ'ul'o.—Kaj tio est'as, laŭ mi'a opini'o, unu el la plej fort'a'j el'pens'aĵ'o'j, kiel ankaŭ [p. 45] unu el la plej bel'a'j vojaĝ'o'j iam far'it'a'j,—krom la vojaĝ'o intern'e de mi'a ĉambr'o.

Ĉapitr'o XXXVIII

Mi neniam fin'us, se mi vol'us pri'skrib'i la mil'on'a'n part'o'n el la strang'a'j okaz'int'aĵ'o'j, kiu'j'n mi renkont'as, vojaĝ'ant'e apud mi'a bibliotek'o; la vojaĝ'o'j de Cook kaj la observ'o'j de li'a'j kun'vojaĝ'ant'o'j, doktor'o'j Banks kaj Solander, est'as neni'o, kompar'e kun mi'a'j aventur'o'j en tiu ĉi sol'a distrikt'o; tial mi kred'as, ke mi la tut'a'n viv'o'n pas'ig'us tie en kvazaŭ'a rav'ec'o, se ne est'us la bust'o, pri kiu mi jam parol'is, sur kiu ĉiam fin'e si'n fiks'as mi'a'j rigard'o'j kaj mi'a'j pens'o'j, kia ajn est'as la stat'o de mi'a anim'o; kaj kiam ĝi si'n for'don'as al la sen'kuraĝ'iĝ'o, sufiĉ'as, ke mi rigard'u tiu'n bust'o'n, por ke ĝi re'ven'u al si'a normal'a stat'o: tio est'as la agord'il'o, per kiu mi konsent'ig'as la ŝanĝ'em'a'n kaj sen'agord'a'n kun'aĵ'o'n de sent'o'j kaj percept'o'j, el kiu'j mi'a viv'o est'as far'it'a.

Kiel simil'a ĝi est'as!—Jen est'as la trajt'o'j, kiu'j'n la natur'o don'is al la plej virt'a el la hom'o'j. Ha! se la skulpt'ist'o pov'us vid'ig'i li'a'n bon'eg'a'n anim'o'n, li'a'n geni'o'n kaj li'a'n karakter'o'n!—Sed kio'n mi entrepren'is? Ĉu tie ĉi mi dev'as laŭd'i li'n? Ĉu al la ĉe'est'ant'a'j hom'o'j mi tiel parol'as? Per kio tio ĉi interes'as ili'n?

Mi vol'as nur genu'fleks'i antaŭ vi'a am'at'a figur'aĵ'o, ho plej bon'a el la patr'o'j: Ve! tiu figur'aĵ'o est'as ĉio, kio rest'as al mi pri vi kaj mi'a patr'uj'o: vi for'las'is la ter'o'n, en la moment'o, kiam la krim'o est'is okup'ont'a ĝi'n; kaj ĝi nun sub'prem'as mi'n per tia'j mal'feliĉ'o'j, ke eĉ vi'a famili'o est'as nun dev'ig'it'a rigard'i vi'a'n mort'o'n, kiel feliĉ'o'n. Kiom da ĉagren'o'j sufer'ig'us al vi pli long'a viv'ad'o! Ho patr'o! Ĉu la sort'o de vi'a grand'a'nombr'a famili'o est'as kon'at'a de vi en la loĝ'ej'o de la feliĉ'o? Ĉu vi sci'as, [p. 46] ke vi'a'j infan'o'j est'as ekzil'it'a'j el tiu patr'uj'o, kiu'n vi tiel fervor'e kaj honest'e serv'is dum ses'dek jar'o'j? Ĉu vi sci'as, ke al ili est'as mal'permes'it'e vizit'i vi'a'n tomb'o'n?—Sed la tiran'ec'o ne pov'is for'pren'i de ili la plej valor'a'n part'o'n el vi'a hered'aĵ'o, la memor'o'n pri vi'a'j virt'o'j kaj la fort'o'n de vi'a'j ekzempl'o'j; mez'e en la krim'a torent'o, kiu for'tir'is ili'a'n patr'uj'o'n kaj ili'a'n posed'aĵ'o'n al la sen'fund'aĵ'o, ili rest'is ne'ŝanĝ'ebl'e kun'ig'it'a'j sur la lini'o desegn'it'a de vi por ili; kaj kiam ili de'nov'e pov'os genu'fleks'i sur vi'a respekt'at'a cindr'o, ĝi ankoraŭ re'kon'os ili'n.

Ĉapitr'o XXXIX

Promes'int'e dialog'o'n, mi plen'um'as mi'a'n promes'o'n.—Tio est'is dum la maten'o, je la komenc'a tag'iĝ'o; la sun'radi'o'j or'is sam'temp'e la supr'o'n de l’mont'o Viso kaj tiu'j'n de la plej alt'a'j mont'o'j de la insul'o, kiu kuŝ'as je ni'a'j antipod'o'j; kaj ŝi jam mal'dorm'is, ĉu antaŭ'temp'e vek'it'a de nokt'a'j sonĝ'o'j, kiu'j oft'e ŝi'n agit'as, tiel lac'ig'e kiel sen'util'e, ĉu simpl'e vek'it'a de la tuj fin'iĝ'ont'a karnaval'o, ĉar tiu temp'o de plezur'o kaj mal'saĝ'o influ'as sur la hom'a'n maŝin'o'n tiel, kiel la faz'o'j de la lun'o kaj la inter'kombin'iĝ'o de kelk'a'j planed'o'j.—Fin'e ŝi mal'dorm'is kaj tre mal'dorm'is, kiam mi'a anim'o mem liber'ig'is si'n el la lig'il'o'j de la dorm'o.

De long'e tiu ĉi konfuz'e part'o'pren'is en la sent'o'j de la ali'ul'o; sed ĝi est'is ankoraŭ en'lig'it'a sub la krep'aĵ'o nokt'a kaj dorm'a; kaj ĉi tiu krep'aĵ'o ŝajn'is al ĝi kiel gaz'o, lin'aĵ'o, Hind'a tol'o.—Mi'a kompat'ind'a anim'o est'is do kvazaŭ vind'it'a en ĉiu tiu ĉi embaras'aĵ'o, kaj la di'o de la dorm'o, por de'ten'i ĝi'n pli fort'e en si'a imperi'o, al'don'is al tiu'j lig'il'o'j sen'ord'a'j'n blond'a'j'n har'lig'o'j'n, bant'o'j'n de ruband'o'j, perl'a'j'n ĉirkaŭ'kol'o'j'n; est'is kor'tuŝ'ant'e vid'i ĝi'n barakt'ant'a en tiu'j ret'o'j. [p. 47]

La agit'ec'o de la pli nobl'a part'o el mi mem komunik'is si'n al la ali'a, kaj tiu ĉi si'a'vic'e fort'e influ'is sur mi'a'n anim'o'n.—Mi tut'a est'is al'ven'int'a al stat'o mal'facil'e pri'skrib'ebl'a, kiam fin'e mi'a anim'o, ĉu pro saĝ'ec'o, ĉu okaz'e, el'trov'is la manier'o'n liber'ig'i si'n el la gaz'o'j, kiu'j sufok'is ĝi'n. Mi ne sci'as, ĉu ĝi renkont'is mal'ferm'aĵ'o'n, aŭ ĉu ĝi simpl'e ek'pens'is re'lev'i ili'n, kio est'is pli natur'a; cert'e est'as, ke ĝi el'trov'is la el'ir'ej'o'n de la labirint'o. La sen'ord'a'j har'lig'o'j est'is ankoraŭ tie, sed ili jam ne est'is mal'help'o; pli bon'e rimed'o ili est'is. Tiu'n rimed'o'n ek'kapt'is mi'a anim'o, kiel dron'ant'a hom'o ek'kapt'as la bord'a'j'n herb'o'j'n; sed la perl'a ĉirkaŭ'kol'o romp'iĝ'is pro la prem'o, kaj la perl'o'j el'faden'ig'it'a'j rul'iĝ'is sur la sof'o'n, kaj de tie sur la parget'o'n de S-no de Hautcastel; ĉar mi'a anim'o, per strang'ec'o mal'facil'e klar'ig'ebl'a, imag'is si'n ĉe tiu sinjor'in'o; dik'a buked'o da viol'o'j fal'is ter'e'n kaj mi'a anim'o, tiam vek'iĝ'int'e, re'ven'is hejm'e'n, al'konduk'ant'e kun si raci'o'n kaj real'ec'o'n.

Kiel oni pov'as pens'i, ĝi fort'e mal'aprob'is ĉio'n far'it'a'n dum si'a for'est'ad'o, kaj tie ĉi komenc'as la dialog'o, kiu est'as la objekt'o de tiu ĉi ĉapitr'o.

Mi'a anim'o neniam est'is tiel mal'ĝentil'e akcept'it'a. La riproĉ'o'j, kiu'j'n ĝi opini'is ĝust'a'temp'e far'i en tiu ĉi danĝer'a moment'o, plen'ig'is la mal'pac'o'n de la dom'o; far'iĝ'is ribel'o, ver'a ribel'eg'o.

« Kiel do! dir'is mi'a anim'o, tiel'e dum mi'a for'est'ad'o, anstataŭ ol re'bon'ig'i vi'a'j'n fort'o'j'n per trankvil'a dorm'ad'o kaj far'iĝ'i pli taŭg'a por plen'um'i mi'a'j'n ordon'o'j'n, vi sen'hont'e (tiu ĉi vort'o est'is iom tro'a) don'is vi'n al pasi'aĵ'o'j, kiu'j'n ne sankci'is mi'a vol'o? »

Ne kutim'ig'it'e je tiu arogant'a ton'o, la ali'ul'o koler'e respond'is:

« Konvenas ja, Sinjor'in'o (por for'ig'i de la disput'o ĉiu'n ide'o'n de familiar'ec'o), konven'as ja, ke vi pren'as ŝajn'o'n dec'a'n kaj virt'a'n! Ha! ĉu ne la de'klin'iĝ'o'j de vi'a imag'o, ĉu ne vi'a'j mal'saĝ'eg'a'j ide'o'j nask'is ĉio'n, kio en mi mal'plaĉ'as [p. 48] al vi? Kial vi ne est'is tie ĉi?—Kial vi hav'us la rajt'o'n ĝu'i sen mi, en la oft'a'j vojaĝ'o'j, kiu'j'n vi far'as sol'a?—Ĉu mi iam mal'aprob'is vi'a'j'n vizit'o'j'n en la Olimp'o'n aŭ en la Kamp'o'j'n Elizeajn?—vi'a'j'n inter'parol'ad'o'j'n kun la spirit'o'j, vi'a'j'n grav'eg'a'j'n pri'pens'ad'o'j'n (iom da mok'o, kiel oni vid'as), vi'a'j'n kastel'o'j'n en la aer'o, vi'a'j'n alt'eg'a'j'n sistem'o'j'n? Kaj, kiam vi tiel sen'ĝen'e for'las'as mi'n, mi ne hav'us la rajt'o'n ĝu'i la bon'far'o'j'n donac'it'a'j'n de la natur'o kaj la plezur'o'j'n propon'it'a'j'n al mi? »

Mi'a anim'o, surpriz'it'e de tiom'a viv'ec'o kaj elokvent'ec'o, ne sci'is, kio'n ĝi dev'is respond'i.—Por el'ir'i el embaras'o, ĝi decid'is sur'kovr'i per vual'o de indulg'o la riproĉ'o'j'n ĵus far'it'a'j'n; kaj por ne ŝajn'i far'ant'a la unu'a'j'n paŝ'o'j'n al la re'pac'iĝ'o, ĝi ankaŭ uz'is ceremoni'a'n ton'o'n.—Sinjor'in'o, ĝi dir'is si'a'vic'e kun afekt'a kor'ec'o… (se la leg'ant'o trov'is tiu'n vort'o'n ne'ĝust'lok'a, kiam ĝi est'is adres'it'a al mi'a anim'o, kio'n li dir'as nun, se li nur vol'as re'memor'i la objekt'o'n de la disput'o?—Mi'a anim'o ne rimark'is la rid'ind'ec'o'n de tia dir'manier'o, tiel la inteligent'ec'o est'as mal'lum'ig'it'a de la pasi'o)!—Sinjor'in'o, ĝi dir'is do, mi cert'ig'as vi'n, ke neni'o tiel plaĉ'us al mi, kiel vid'i vi'n ĝu'ant'a ĉiu'j'n plezur'o'j'n ĝu'ebl'a'j'n por vi'a natur'o, kvankam mi ne part'o'pren'us en ili, se nur tiu'j plezur'o'j ne est'us mal'util'a'j al vi, se ili ne for'ig'us la harmoni'o'n, kiu… Tie ĉi mi'a anim'o est'is subit'e inter'romp'it'a:—« Ne, ne, mi'n ne tromp'as vi'a ŝajn'a bon'vol'o;—ni'a dev'ig'it'a kun'est'ad'o en tiu ĉi ĉambr'o, kie ni vojaĝ'as; la ricev'it'a vund'o, kiu apenaŭ ne pere'ig'is mi'n kaj kiu dolor'as ankoraŭ al mi, ĉu ĉio tio ĉi ne est'as kaŭz'it'a de vi'a mal'saĝ'eg'a fier'eg'o kaj de vi'a'j barbar'a'j antaŭ'juĝ'o'j? Mi'a bon'est'ad'o kaj mi'a ekzist'o mem valor'as kiel neni'o, kiam vi'a'j pasi'o'j konduk'as vi'n,—kaj vi cert'ig'as, ke vi interes'as vi'n por mi, kaj ke vi'a'j riproĉ'o'j est'as kaŭz'it'a'j de vi'a amik'ec'o? »

Mi'a anim'o kompren'is ja, ke ĝi ne lud'is la pli bel'a'n rol'o'n en tiu ĉi afer'o; ĝi ceter'e komenc'is vid'i, ke la ekscit'o de la disput'o for'ig'is la kaŭz'o'n de ĝi, kaj ĝi profit'is [p. 49] la okaz'o'n por de'klin'ig'i la inter'parol'o'n: « Preparu la kafon », ĝi dir'is al Joannetti ĵus en'ir'ant'a la ĉambr'o'n.—La bru'o de la tas'o'j al'tir'is la tut'a'n atent'o'n de la ribel'ul'o, kiu tuj forges'is la ceter'o'n. Tia'manier'e, montr'ant'e al infan'o'j lud'il'et'o'n, oni ig'as ili'n forges'i la mal'san'ig'a'j'n frukt'o'j'n, kiu'j'n ili pet'is pied'frap'ant'e.

Mi iom post iom en'dorm'iĝ'is dum la akv'o varm'iĝ'is.—Mi ĝu'is tiu'n ĉarm'a'n plezur'o'n, pri kiu mi jam parol'is al la leg'ant'o'j: sent'i si'n dorm'ant'a. La agrabl'a bru'o far'it'a de Joannetti per la frap'o de la kaf'kruĉ'o kontraŭ la kamen'stabl'et'o son'ad'is en mi'a'n cerb'o'n kaj vibr'ig'is ĉiu'j'n mi'a'j'n sent'em'a'j'n fibr'o'j'n, kiel la ek'mov'o de harp'a kord'o sonor'ig'as la oktav'o'j'n.—Fin'e mi vid'is kvazaŭ'a'n ombr'o'n antaŭ mi; mi mal'ferm'is la okul'o'j'n, tio est'is Joannetti;—Ha, kia bon'odor'o! kia agrabl'a surpriz'o! kaf'o, krem'o, piramid'o de rost'it'a pan'o!—Bon'a leg'ant'o, maten'manĝ'u kun mi.

Ĉapitr'o XL

Kia'n grand'a'n trezor'o'n da ĝu'o'j la bon'a natur'o liver'is al la hom'o'j, kies kor'o sci'as ĝu'i! Kia divers'ec'o en tiu'j ĝu'o'j! Kiu pov'os de'nombr'i ili'a'j'n ne'kalkul'ebl'a'j'n nuanc'o'j'n laŭ la divers'a'j person'o'j kaj laŭ la divers'a'j aĝ'o'j de la viv'o? La ne'klar'a memor'o pri la ĝu'o'j de mi'a jun'ec'o ek'trem'ig'as mi'n ankoraŭ. Ĉu mi prov'os rakont'i la ĝu'o'j'n de jun'ul'o, kies kor'o komenc'as brul'i per la fajr'o'j de sent'ec'o? En tiu feliĉ'a aĝ'o, kiam oni ne'sci'as eĉ la nom'o'n de profit'em'o, ambici'o, mal'am'o kaj de ĉiu'j hont'ind'a'j pasi'o'j, kiu'j mal'alt'ig'as kaj turment'as la hom'ar'o'n; en tiu aĝ'o, bedaŭr'ind'e tro mal'long'e'daŭr'a, la sun'o bril'as per hel'ec'o, kiu'n oni ne re'trov'os plu dum la rest'o de la viv'o. La aer'o est'as pli pur'a;—la font'o'j est'as pli klar'a'j kaj pli mal'varm'et'a'j:—la natur'o prezent'as vid'aĵ'o'j'n, la arb'ar'et'o'j prezent'as voj'et'o'j'n ne plu re'trov'ebl'a'j'n en la matur'a aĝ'o. [p. 50] Di'o! kia'j'n bon'odor'o'j'n el'las'as tiu'j flor'o'j! kiel bon'gust'a'j est'as tiu'j frukt'o'j! kiel bel'kolor'e bril'as la maten'ruĝ'o!—Ĉiu'j vir'in'o'j est'as am'ind'a'j kaj fidel'a'j; ĉiu'j vir'o'j, bon'a'j, grand'anim'a'j kaj sent'em'a'j; ĉie trov'iĝ'as kor'ec'o, ver'dir'em'o kaj ne'profit'em'o. Est'as en la natur'o nur flor'o'j, virt'o'j kaj plezur'o'j.

Ĉu la konfuz'o de am'o, la esper'o al feliĉ'o ne plen'ig'as ni'a'n kor'o'n je sent'aĵ'o'j tiel viv'a'j kiel divers'a'j?

La vid'ad'o de la natur'o, la rigard'ad'o de ĝi en'tut'e kaj detal'e, mal'ferm'as antaŭ la raci'o vast'eg'a'n min'ej'o'n de ĝu'o'j. Baldaŭ la fantazi'o, flug'ant'e super tiu ocean'o da plezur'o'j, pli'grand'ig'as ili'a'n nombr'o'n kaj fort'o'n; la divers'a'j sent'aĵ'o'j unu'iĝ'as kaj kombin'iĝ'as por form'i nov'a'j'n; la rev'o pri glor'o en'miks'iĝ'as kun la kor'bat'o'j de am'o; la bon'far'ec'o ir'as flank'e de la mem'estim'o, kiu ten'as ĝi'n per la man'o; la melankoli'o ven'as kelk'foj'e ĵet'i sur ni'n si'a'n solen'a'n krep'aĵ'o'n, kaj far'as plezur'o'j'n el ni'a'j larm'o'j.—Fin'e la percept'o'j de la spirit'o, la sent'aĵ'o'j de la kor'o, eĉ la memor'o'j de la sent'o'j, est'as por la hom'o ne'sek'ig'ebl'a'j font'o'j de plezur'o kaj feliĉ'o.—Oni ne mir'u do, se la bru'o far'it'a de Joannetti per la frap'o de la kaf'kruĉ'o kontraŭ la kamen'stabl'et'o kaj la ne'atend'it'a vid'iĝ'o de tas'o da krem'o far'is sur mi'n impres'o'n tiel viv'a'n kaj tiel agrabl'a'n.

Ĉapitr'o XLI

Mi tuj pren'is mi'a'n vojaĝ'a'n vest'o'n, rigard'int'e ĝi'n per kontent'a okul'o, kaj tiam mi decid'is far'i ĉapitr'o'n ad hoc por kon'ig'i ĝi'n al la leg'ant'o. Ĉar la form'o kaj util'o de tiu'j vest'o'j est'as ĝeneral'e kon'at'a'j, mi precip'e parol'os pri ili'a influ'o sur la spirit'o'n de la vojaĝ'ant'o'j.—Mi'a vojaĝ'a vest'o por la vintr'o est'as far'it'a el la plej varm'a kaj plej mol'a ŝtof'o, kiu'n mi pov'is trov'i; ĝi en'volv'as mi'n de la kap'o ĝis la pied'o'j; kaj kiam mi sid'as en mi'a seĝ'eg'o, [p. 51] kun la man'o'j en la poŝ'o'j kaj mi'a kap'o en'met'it'a en la kol'um'o'n de la vest'o, mi simil'as la statu'o'n de Viŝnu, sen pied'o'j kaj sen man'o'j, kiu'n oni vid'as en la Hind'a'j pagod'o'j.

Se oni vol'os, oni nom'u antaŭ'juĝ'o la influ'o'n, kiu'n mi al'skrib'as al la vojaĝ'a'j vest'o'j sur la vojaĝ'ant'o'j'n; pri tio mi pov'as dir'i, ke ŝajn'us al mi tiel rid'ind'e antaŭ'e'n'ir'i per unu paŝ'o en mi'a vojaĝ'o intern'e de mi'a ĉambr'o, vest'it'a per mi'a uniform'o kaj kun glav'o ĉe la flank'o, kiel ir'i en societ'o'n en ĉambr'a surtut'o.—Kiam mi vid'as mi'n tiel vest'it'a laŭ ĉiu'j postul'o'j de la « Pragmatika Regularo », mi ne sol'e est'us ne'kapabl'a daŭr'ig'i mi'a'n vojaĝ'o'n, sed kred'ebl'e mi eĉ ne pov'us leg'i tio'n, kio'n mi ĝis nun skrib'is pri ĝi, kaj ankoraŭ mal'pli kompren'i ĝi'n.

Sed ĉu tio mir'ig'as vi'n? Ĉu oni ne ĉiu'tag'e vid'as person'o'j'n opini'ant'a'j si'n mal'san'a'j, ĉar ili'a barb'o est'as de long'e ne'raz'it'a, aŭ ĉar iu ek'trov'as, ke ili hav'as mal'san'ul'a'n mien'o'n, kaj dir'as tio'n al ili? La vest'o'j tiel influ'as sur la spirit'o'j'n de la hom'o'j, ke est'as mal'san'ul'o'j, kiu'j sent'as si'n pli'bon'e, kiam ili vid'as si'n kun nov'a vest'o kaj pudr'it'a peruk'o; kelk'a'j tia'manier'e tromp'as la publik'o'n kaj si'n mem per konstant'a ornam'o; ili unu tag'o'n mort'as bon'e komb'it'a'j, kaj ili'a mort'o mir'ig'as ĉiu'j'n.

Oni kelk'foj'e forges'is antaŭ'sci'ig'i al graf'o de… ke li dev'os deĵor'i:—korporal'o ir'is vek'i li'n fru'maten'e, en la tag'o mem, kiam li est'is deĵor'ont'a, kaj li'n inform'is pri tiu mal'ĝoj'a afer'o; sed la ide'o lev'iĝ'i tuj, met'i si'a'j'n gamaŝ'o'j'n kaj tiel'e el'ir'i, ne pens'int'e pri tio en la antaŭ'a vesper'o, mal'kviet'ig'is li'n tiel, ke li prefer'is anonc'i, ke li est'as mal'san'a, kaj ne el'ir'i el si'a dom'o. Li do vest'is si'n per nokt'a surtut'o kaj for'send'is la peruk'ist'o'n; tio ĉi don'is al li mien'o'n pal'a'n, mal'san'a'n, kiu mal'trankvil'ig'is li'a'n edz'in'o'n kaj la tut'a'n famili'o'n.—Li mem trov'is si'n real'e iom ne'san'a en tiu tag'o.

Li dir'is tio'n al ĉiu'j, iom por kred'ig'i ĝi'n, iom ankaŭ ĉar li mem kred'is ĝi'n. Iom post iom efik'is la influ'o de la [p. 52] nokt'a surtut'o: la buljon'o'j, kiu'j'n li vol'e ne'vol'e en'sorb'is, naŭz'is al li; ne tiom est'is neces'a, por ke li kuŝ'iĝ'u en lit'o'n.

En la vesper'o doktor'o Ranson4 trov'is li'a'n puls'o'n mal'regul'a, kaj ordon'is sang'el'tir'o'n en la sekv'ant'a tag'o. Se la deĵor'ad'o est'us daŭr'int'a unu monat'o'n pli'e, la mal'san'ul'o cert'e pere'us.

Kiu pov'us dub'i pri la influ'o de vojaĝ'a'j vest'o'j sur la vojaĝ'ant'o'j'n, sci'ant'e, ke la kompat'ind'a graf'o de… preskaŭ vojaĝ'is en la ali'a'n mond'o'n, tial ke li, en tiu ĉi mond'o, mal'ĝust'a'temp'e vest'is si'n per nokt'a surtut'o?

Ĉapitr'o XLII

Mi sid'is apud mi'a fajr'o, post la tag'manĝ'o, en'volv'it'e en mi'a vojaĝ'a vest'o; bon'vol'e sub'met'it'e al ĝi'a tut'a influ'o; mi atend'is la hor'o'n de la ek'vetur'o, kiam la vapor'o'j de digest'ad'o, supr'e'n'ir'ant'e al mi'a cerb'o, tiel mal'lum'ig'is la tra'ir'ej'o'n, tra kiu'j ven'as al ĝi la ide'o'j nask'it'a'j de la sent'o'j, ke ĉiu komunik'o est'is obstrukc'it'a: kaj kiel mi'a'j sent'o'j jam ne send'is i'a'j'n ide'o'j'n al mi'a cerb'o, tiel ankaŭ tiu ĉi si'a'vic'e jam ne pov'is send'i la elektr'a'n flu'aĵ'o'n, kiu viv'ig'as ili'n, kaj per kiu la sagac'a doktor'o Valli re'viv'ig'as mort'int'a'j'n ran'o'j'n.

Oni facil'e kompren'os, leg'int'e tiu'n ĉi antaŭ'parol'o'n, kial mi'a kap'o klin'iĝ'is sur mi'a'n brust'o'n, kaj kiel la muskol'o'j de la dik'a kaj montr'a fingr'o'j de mi'a dekstr'a man'o, jam ne ekscit'it'e de tiu flu'aĵ'o, mal'firm'iĝ'is tiel, ke volum'o el la verk'o'j de markiz'o Caraccioli, kiu'n mi ten'is per tiu'j du fingr'o'j, el'glit'is, ne'sci'at'e de mi, kaj fal'is en la fajr'o'n.

Mi ĵus est'is hav'int'a kelk'a'j'n vizit'o'j'n, kaj la tem'o de mi'a inter'parol'ad'o kun la el'ir'int'a'j person'o'j est'is la mort'o de la glor'a kurac'ist'o Cign'a ĵus mort'int'a kaj bedaŭr'at'a de [p. 53] ĉiu'j: li est'is kler'a, labor'em'a, bon'a fizik'ist'o kaj grand'fam'a botanik'ist'o.—La merit'o de tiu lert'a hom'o okup'is mi'a'n pens'o'n; kaj tamen, mi pens'is, se mi pov'us el'vok'i la anim'o'j'n de ĉiu'j, kiu'j'n li ebl'e send'is en la ali'a'n mond'o'n, kiu sci'as, ĉu li'a glor'o ne est'us iom difekt'it'a?

Mi iom post iom ven'is al disertaci'o pri la kurac'art'o kaj ĝi'a'j progres'o'j de la temp'o de Hipokrat'o.—Mi demand'is mi'n, ĉu la person'o'j de la antikv'ec'o mort'int'a'j en si'a lit'o, kiel Perikleso, Platon'o, la glor'a Aspazi'o kaj Hipokrat'o mem,… ĉu ili mort'is kiel ordinar'a'j hom'o'j pro febr'o putr'a, brul'um'a aŭ verm'a; ĉu oni fleg'is ili'n per sang'el'tir'o'j kaj tro'a'j kurac'il'o'j.

Mi ne pov'us dir'i, kial mi pens'is pri tiu'j ĉi kvar person'o'j prefer'e ol pri ali'a'j.—Kiu pov'as klar'ig'i sonĝ'o'n?—Mi nur pov'as dir'i, ke ĝi est'is mi'a anim'o, kiu el'vok'is la doktor'o'j'n de Kos'o, de Torin'o kaj la grand'fam'a'n politik'ist'o'n, kiu far'is tiel bel'a'j'n ag'o'j'n kaj tiel grav'a'j'n erar'o'j'n.

Koncern'e li'a'n elegant'a'n amik'in'o'n, mi humil'e konfes'as, ke ŝi est'is vok'it'a de la ali'ul'o.

Tamen, pens'ant'e pri tio, mi est'us tent'at'a ek'sent'i iom da fier'ec'o, ĉar evident'e ŝajn'as, ke en tiu ĉi sonĝ'o la bilanc'o por la raci'o est'is kiel kvar al unu.—Tio ĉi est'as ja mult'e por milit'ist'o de mi'a aĝ'o.

Est'u kiel est'is, dum mi tia'manier'e pri'pens'ad'is, mi'a'j okul'o'j tut'e ferm'iĝ'is, kaj mi plen'e en'dorm'iĝ'is: sed kiam mi ferm'is la okul'o'j'n, la figur'o de la person'o'j ĵus pri'pens'it'a'j rest'is gravur'it'a sur tiu delikat'a tol'o, nom'it'a memor'o, kaj ĉar tiu'j figur'o'j miks'iĝ'is en mi'a cerb'o kun la ide'o de la el'vok'o de mort'int'o'j, mi baldaŭ vid'is aper'ant'a'j unu post la ali'a Hipokrat'o'n, Platon'o'n, Perikleson, Aspazi'o'n kaj doktor'o'n Cign'a kun li'a peruk'o.

Mi vid'is ili'n ĉiu'j'n sid'iĝ'ant'a'j sur la seĝ'o'j'n, kiu'j ankoraŭ ĉirkaŭ'is la fajr'ej'o'n. Nur Perikleso rest'is star'ant'a, por leg'i la gazet'o'j'n.

« Se la el'trov'o'j, pri kiu'j vi parol'as, est'us ver'a'j, Hipokrat'o [p. 54] dir'is al la doktor'o, kaj se ili tiel util'us al la kurac'art'o, kiel vi pretend'as, mi vid'us mal'grand'iĝ'ant'a la nombr'o'n de hom'o'j, kiu'j ĉiu'tag'e mal'supr'e'n'ven'as en la mal'lum'a'n regn'o'n, kaj tiu nombr'o, kiel mi mem konstat'is laŭ la libr'o'j de Minos'o, est'as konstant'e la sam'a, kiel antaŭ'e. »

Doktor'o Cign'a turn'is si'n al mi:

« Vi kred'ebl'e aŭd'is parol'i pri tiu'j el'trov'o'j, li dir'is; vi kon'as tiu'n de Harvey pri la ĉirkaŭ'flu'ad'o de la sang'o: tiu'n de la ne'forges'ebl'a Spallanzini pri la digest'ad'o, kies tut'a'n meĥanism'o'n ni kon'as nun. »

Kaj li far'is long'a'n nom'ar'o'n de ĉiu'j el'trov'o'j rilat'e la kurac'art'o'n, kaj de la grand'a'nombr'a'j kurac'il'o'j liver'it'a'j de la ĥemi'o, kaj li far'is akademi'a'n parol'ad'o'n, por laŭd'i la nun'temp'a'n kurac'art'o'n.

« Ĉu mi dev'as kred'i, mi tiam respond'is, ke tiu'j eminent'a'j hom'o'j ne sci'as ĉio'n, kio'n vi ĵus dir'is, kaj ke ili'a anim'o, liber'ig'it'e el la mal'help'o'j de la materi'o, trov'as ankoraŭ i'o'n ne'klar'a en la tut'a natur'o? »

—« Ha! kiel vi erar'as, ek'kri'is li'a kurac'ist'a Moŝt'o de la Peloponeso; la mister'o'j de la natur'o est'as ne'sci'at'a'j de la mort'int'o'j, kiel de la viv'ul'o'j; tiu sol'a, kiu kre'is kaj direkt'as ĉio'n, sci'as la grand'a'n sekret'o'n, kiu'n la hom'o'j van'e pen'as ating'i; jen est'as la cert'aĵ'o, kiu'n ni lern'as sur la bord'o'j de la Stiks'o; kaj kred'u al mi, li al'dir'is turn'ant'e si'n al la doktor'o, liber'ig'u vi'n el tiu rest'o de gild'am'o, kiu'n vi kun'port'is de la loĝ'ej'o de la mort'em'ul'o'j; ĉar la labor'o'j de mil generaci'o'j kaj ĉiu'j el'trov'o'j de la hom'o'j ne sukces'is pli'long'ig'i je unu moment'o ili'a'n viv'o'n; ĉar Karon'o ĉiu'tag'e pas'ig'as en si'a bark'o sam'a'n nombr'o'n de anim'o'j, ni ĉes'u lac'ig'i ni'n defend'ant'e art'o'n, kiu tie ĉi ĉe la mort'int'o'j ne est'us util'a eĉ al la kurac'ist'o'j. »—Tiel parol'is la glor'a Hipokrat'o, al mi'a grand'a mir'o…

Doktor'o Cign'a rid'et'is; kaj ĉar la spirit'o'j ne pov'as ne'i evident'aĵ'o'n, nek silent'i pri ver'aĵ'o, li ne sol'e sam'opini'is kun Hipokrat'o, sed eĉ konfes'is, ruĝ'iĝ'ant'e laŭ la manier'o de la spirit'o'j, ke li ĉiam suspekt'is tio'n. [p. 55]

Perikleso, kiu proksim'iĝ'is al la fenestr'o, el'las'is grand'a'n ek'ĝem'o'n, kies kaŭz'o'n mi diven'is. Li est'is leg'ant'a numer'o'n de la « Moniteur », kiu sci'ig'is la mal'progres'ad'o'n de la art'o'j kaj scienc'o'j; li vid'is glor'a'j'n scienc'ul'o'j'n for'las'ant'a'j si'a'j'n bel'eg'a'j'n serĉ'ad'o'j'n kaj el'trov'ant'a'j nov'a'j'n krim'o'j'n, kaj li ek'trem'et'is aŭd'ant'e band'o'n da hom'manĝ'ant'o'j, kiu'j kompar'is si'n kun la hero'o'j de la grand'anim'a Grek'uj'o, dum ili, sen'hont'e kaj sen riproĉ'o de konscienc'o, pere'ig'is sur la eŝafod'o respekt'ind'a'j'n mal'jun'ul'o'j'n, vir'in'o'j'n kaj infan'o'j'n, kaj far'is sen'ekscit'e la plej kruel'a'j'n kaj sen'util'a'j'n krim'o'j'n.

Platon'o, kiu est'is aŭskult'int'a silent'e ni'a'n kun'parol'ad'o'n, vid'int'e ĝi'n fin'it'a en manier'o tiel ne'atend'it'a, ek'parol'is si'a'vic'e.—« Mi kompren'as, li dir'is, ke la el'trov'o'j far'it'a'j de vi'a'j eminent'ul'o'j en ĉiu'j fak'o'j de la fizik'o est'is sen'util'a'j por la kurac'art'o, kiu neniam pov'os ŝanĝ'i la ir'ad'o'n de la natur'o, krom difekt'ant'e la viv'o'n hom'a'n, sed ne tiel est'os sen'dub'e pri la serĉ'ad'o'j far'it'a'j pri la politik'o. La el'trov'o'j de Locke pri la natur'o de la hom'a spirit'o, la el'pens'o de la pres'art'o, la amas'ig'it'a'j observ'o'j el'tir'it'a'j el la histori'o, tiel mult'a'j serioz'a'j libr'o'j dis'vast'ig'int'a'j la scienc'o'n ĝis en la popol'o'n,—unu'vort'e tiom'a'j mir'ind'aĵ'o'j sen'dub'e kun'labor'is por pli'bon'ig'i la hom'o'j'n, kaj tiu respublik'o feliĉ'a kaj saĝ'a, kiu'n mi imag'is kaj kiu'n, pro la temp'o en kiu mi viv'is, mi dev'is rigard'i kiel ne'efektiv'ig'ebl'a'n rev'o'n, sen'dub'e ekzist'as nun en la mond'o? »—Je tiu demand'o, la honest'a doktor'o mal'lev'is la okul'o'j'n kaj ne respond'is, krom per larm'o'j; post'e, viŝ'ant'e ili'n per si'a naz'tuk'o, li ne'vol'e ek'turn'is si'a'n peruk'o'n tiel, ke ĝi kaŝ'is part'o'n de la vizaĝ'o.—« Ho, sen'mort'a'j di'o'j!, dir'is Aspazi'o per akr'a ek'kri'o, kia strang'a vizaĝ'o! Ĉu pro el'trov'o de vi'a'j eminent'ul'o'j vi el'pens'is tiel kap'vest'iĝ'i per fremd'a krani'o? »

Aspazi'o, kiu'n osced'ig'is la disertaci'o'j de la filozof'o'j, est'is ek'kapt'int'a gazet'o'n de mod'o'j trov'it'a'n sur la kamen'o, kaj tra'rigard'is ĝi'n de kelk'a temp'o, kiam la [p. 56] peruk'o de la doktor'o kaŭz'is ŝi'a'n ek'kri'o'n; kaj ĉar la seĝ'o mal'larĝ'a kaj ŝancel'iĝ'ant'a sur kiu ŝi sid'is, est'is tre mal'oportun'a por ŝi, ŝi sen'ĝen'e met'is si'a'j'n ambaŭ nud'a'j'n krur'o'j'n, proviz'it'a'j'n de banderol'o'j, sur pajl'a'n seĝ'o'n inter ŝi kaj mi, kaj apog'is si'n per kubut'o sur unu el la larĝ'a'j ŝultr'o'j de Platon'o.

« Tio ĉi ne est'as krani'o, respond'is la doktor'o, pren'ant'e si'a'n peruk'o'n kaj ĵet'ant'e ĝi'n en la fajr'o'n; tio est'as peruk'o, fraŭl'in'o, kaj mi ne sci'as ja, kial mi ne ĵet'is tiu'n rid'ind'a'n ornam'aĵ'o'n en la flam'o'j'n de la Tartar'o, antaŭ ol ven'i al vi; sed la rid'ind'aĵ'o'j kaj antaŭ'juĝ'o'j est'as tiel kun'ig'it'a'j kun ni'a mizer'a natur'o, ke ili sekv'as ni'n ankoraŭ kelk'a'n temp'o'n trans la tomb'o. »—Mi mir'ind'e ĝoj'ad'is, vid'ant'e la doktor'o'n for'ĵur'ant'a sam'temp'e si'a'n kurac'art'o'n kaj si'a'n peruk'o'n.

« Mi cert'ig'as vi'n, dir'is Aspazi'o, ke la pli'mult'o el la kap'vest'o'j figur'it'a'j en la kajer'o, kiu'n mi tra'rigard'as, merit'us la sam'a'n sort'o'n, kiel la vi'a, tiel rid'ind'eg'a'j ili est'as! »—La bel'a Aten'an'in'o amuz'iĝ'is mult'eg'e rigard'ant'e tiu'j'n gravur'aĵ'o'j'n, kaj prav'e mir'is pri la divers'ec'o kaj strang'ec'o de la nun'temp'a'j vest'aĵ'o'j. Unu figur'o inter ali'a'j atent'ig'is ŝi'n: tiu est'is jun'a vir'in'o figur'it'a kun plej elegant'a kap'vest'o, kiu'n Aspazi'o trov'is nur iom tro alt'a; sed la pec'o da gaz'o kovr'ant'a la gorĝ'o'n est'is tiel super'mezur'e larĝ'a, ke oni nur vid'is du'on'o'n de la vizaĝ'o. Aspazi'o, ne sci'ant'e ke tiu'j mir'ind'a'j form'o'j est'is nur kaŭz'it'a'j de la amel'o, vid'ig'is mir'o'n, kiu est'us re'turn'it'e du'obl'iĝ'int'a, se la gaz'o est'us diafan'a.

« Sed sci'ig'u al mi, ŝi dir'is, kial la nun'temp'a'j vir'in'o'j ŝajn'as hav'i vest'aĵ'o'j'n pli bon'e far'it'a'j'n por kaŝ'i, ol por vest'i ili'n: apenaŭ ili las'as vid'i si'a'n vizaĝ'o'n, laŭ kiu sol'a oni pov'as re'kon'i ili'a'n seks'o'n, tiel sen'form'ig'it'a ili'a korp'o est'as de la strang'a'j fald'o'j de la ŝtof'o'j! El ĉiu'j person'o'j figur'it'a'j en tiu'j foli'o'j, neni'u las'as ne'kovr'it'a'j la brust'o'n, la brak'o'j'n kaj la krur'o'j'n; kial ne prov'is vi'a'j jun'a'j milit'ist'o'j detru'i tia'n kutim'o'n? Kred'ebl'e, ŝi al'dir'is, [p. 57] la virt'o de la nun'temp'a'j vir'in'o'j, el'montr'it'a de ĉiu'j ili'a'j vest'o'j, mult'e super'as tiu'n de mi'a'j sam'temp'ul'in'o'j! » Dir'int'e tiu'j'n vort'o'j'n, Aspazi'o rigard'is mi'n kaj ŝajn'is dezir'i respond'o'n.—Mi far'is kvazaŭ mi tio'n ne rimark'us—kaj por ŝajn'i distr'it'a, mi puŝ'is per la pren'il'o sur la fajr'a'j'n karb'o'j'n la rest'aĵ'o'n de la peruk'o de la doktor'o, kiu'n la fajr'o ĝis nun ŝpar'is.—Post'e, ek'vid'int'e, ke unu el la banderol'o'j sub'ten'ant'a'j la ŝu'o'n de Aspazi'o est'is mal'lig'it'a, mi dir'is: « Permesu, ĉarm'ul'in'o… » kaj tiel parol'ant'e mi klin'iĝ'is rapid'e etend'ant'e la man'o'j'n al tiu seĝ'o, kie mi pens'is vid'i tiu'j'n du krur'o'j'n, kiu'j iam mal'saĝ'ig'is grand'a'j'n filozof'o'j'n.

Mi est'as cert'a, ke en tiu moment'o mi ating'is la ver'a'n somnambul'ism'o'n, ĉar la mov'o pri'parol'it'a est'is tre real'a; sed Rozino, kiu dorm'et'is ja sur tiu seĝ'o, akcept'is por si tiu'n mov'o'n, kaj ek'salt'ant'e mal'pez'e en mi'a'j'n brak'o'j'n re'ĵet'is en la infer'o'j'n la glor'a'j'n spirit'o'j'n el'vok'it'a'j'n de mi'a vojaĝ'a vest'o.

Ĉarm'a land'o de la fantazi'o, vi, kiu'n la Bon'far'ul'eg'o liver'is al la hom'o'j, por ili'n konsol'i de la real'ec'o, mi dev'as for'las'i vi'n.—Hodiaŭ kelk'a'j person'o'j, de kiu'j mi de'pend'as, vol'as re'don'i al mi la liber'ec'o'n, kvazaŭ ili est'us de'pren'int'a'j ĝi'n de mi! kvazaŭ est'us ebl'e al ili sen'ig'i mi'n je ĝi eĉ unu minut'o'n kaj mal'help'i mi'n tra'ir'i laŭ'vol'e la vast'a'n spac'o'n mal'ferm'it'a'n antaŭ mi! Ili mal'permes'is al mi tra'ir'i unu urb'o'n, unu lok'o'n, sed ili las'is al mi la tut'a'n univers'o'n; la sen'lim'ec'o kaj la etern'ec'o est'as sub mi'a'j ordon'o'j.

Hodiaŭ do mi est'as liber'a, aŭ pli'bon'e mi de'nov'e est'os katen'it'a! La jug'o de la afer'o'j de'nov'e pez'os sur mi; mi jam ne far'os paŝ'o'n ne mezur'it'a'n de la dec'ec'o kaj la dev'o.—Feliĉ'a ankoraŭ mi est'os, se ia kapric'a di'in'o ne ig'os mi'n forges'i ambaŭ, kaj se mi pov'os evit'i tiu'n nov'a'n kaj danĝer'a'n kapt'it'ec'o'n.

He! kial oni ne las'as mi'n fin'i mi'a'n vojaĝ'o'n? Ĉu por pun'i mi'n oni apart'ig'is mi'n en mi'a'n ĉambr'o'n,—en tiu'n [p. 58] ĉarm'a'n land'o'n, kiu en'hav'as ĉiu'j'n bien'o'j'n kaj ĉiu'j'n trezor'o'j'n de la mond'o? Tiel facil'e oni pov'us ekzil'i mus'o'n en gren'ej'o'n.

Mi tamen neniam tiel klar'e rimark'is, ke mi est'as du'obl'a.—Dum mi bedaŭr'as mi'a'j'n fantazi'a'j'n ĝu'o'j'n, mi sent'as mi'n konsol'it'a vol'e ne'vol'e; ne'kon'at'a potenc'o for'tir'as mi'n; ĝi dir'as, ke mi bezon'as la aer'o'n ĉiel'a'n, kaj ke izol'ec'o simil'as mort'o'n.—Jen mi est'as pret'a; mi'a pord'o mal'ferm'iĝ'as; mi jam vag'as sub la vast'a arkad'o de la Po’a strat'o; mil agrabl'a'j fantom'o'j flirt'as antaŭ mi'a'j okul'o'j.—Jes, jen est'as tiu dom'eg'o—tiu pord'o, tiu ŝtup'ar'o;—mi antaŭ'e trem'et'as.

Tiel oni sent'as acid'a'n antaŭ'gust'o'n, tranĉ'ant'e manĝ'ot'a'n citron'o'n.

Ho, mi'a best'o, mi'a kompat'ind'a best'o, gard'u vi'n!

326-07.—Coulommiers. Imp. Paul BRODARD.—P4-07.